پرونده ای برای پزشک قطار
پذیرایی شام (جوجه کباب) و صبحانه، دستشویی داخل واگن، آب معدنی، یخ بسته بندی شده، نشریه، سیستم صوتی، نمایش فیلم، وسایل خواب، تهویه مطبوع و پزشک قطار
هیچ تعجب نکنید از اینکه عنوان پزشک را در کنار جوجه کباب و آب معدنی و دستشویی داخل واگن ببینید. اینها لیست خدماتی است که قطارهای مسافربری بین شهری در طول سفر، به تناسب نوع قطار، به مسافران خود ارائه میدهند و خدمات پزشکی نیز یکی از آنهاست.
طرح پزشک قطار از سال ۷۷ توسط جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی ایران تهیه شد و در سال ۸۱ برای اولین بار در قطار مشهد خرمشهر و بعد از آن طی ۲ سال متوالی در ایام نوروز به صورت آزمایشی در چند قطار ارائه شد. از ابتدای خرداد ماه ۸۳ نیز این طرح به صورت کامل شروع به فعالیت کرد.
در این طرح که در ابتدا تنها در قطارهای درجه یک اجرا می شد، یک سال پس از شروع اجرا ۵۰ هزار بیمار به وسیله پزشکان در قطار ویزیت شدند که از این تعداد ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد اورژانسی بودند.
بنا بر ادعای مسئولان راهآهن جمهوری اسلامی، استقرار پزشک در قطار در حین سفرهای بین شهری برای اولین بار در ایران اجرا شده و در حال حاضر در هیچ کجای دنیا این خدمات به شکل یادشده ارائه نمیشود. این طرح با همکاری جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران به عنوان پیمانکار و به منظور تأمین، شناسایی کنترل و تأیید سوابق پزشکان داخل قطار در حال انجام است. قطارهای واگذار شده به بخش خصوصی نیز با تأمین کادر پزشکی خود زیر نظر بخش خصوصی و با نظارت شرکت رجاء از خدمات یادشده بهرهمند هستند.
در حال حاضر حدود ۳۰۰ پزشک طرف قرارداد به شرکتهای مذبور هستند. تعداد ۷۸ رام از قطارهای درجه یک از خدمات پزشک قطار بهرهمندهستند که ۳۶ رام توسط جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران و ۴۲ رام توسط بخش خصوصی روزانه به مسافران خدمات بهداشتی و پزشکی لازم را در هنگام سفر ارائه میدهند.
پزشکان در قطارها چه میکنند؟
نیمکوپه کنار رستوران در میانه قطار، اتاقکی است که حکم مطب را دارد. یک پزشک عمومی در آن مستقر میشود تا مشکلات جزیی یا اورژانس مسافران را تا رسیدن به مراکز درمانی شهرها حل کند.
این نیمکوپه مشابه همان فضایی است که در هر واگن به میهمانداران قطار اختصاص مییاید که شامل یک تخت و چند کابینت و یک یخچال است. این تخت هم به عنوان مکان ویزیت بیماران و هم محل استراحت پزشک در طول سفر محسوب میشود. برخی قطارها نیز پزشک مجبور است کوپه خود را با تکنسینهای فنی قطار سهیم شود.
در اتاق درمان قطارها، امکانات لازم برای احیای بیماران وجود دارد. افرادی که در معرض شکستگی، سوختگی، افت فشارخون، اسهال، استفراغ، تب، حساسیت، ترومای ناشی از افتادن از تخت و… قرار گرفته و یا نیاز به پانسمان، بخیه، درمان دررفتگی ودریافت دارو پیدا میکنند، تا رسیدن به ایستگاه و انتقال به بیمارستان در این مکان مداوا می شوند.
برای مراجعه بیماران به پزشک قطار، محدودیت زمانی خاصی وجود ندارد و مسافران نیازمند درمان، میتوانند در هر ساعتی در طول سفر به پزشک مراجعه کرده و از راهنماییهای او برخوردار شوند.
خدمات ارایه شده توسط پزشک قطار به صورت رایگان است و برای آگاهی مسافران از حضور داشتن یا نداشتن پزشک در قطار، روی تمام بلیتها این موضوع قید شده است.
فرصت یا استثمار شغلی؟
اگرچه میتوان طرح پزشک قطار را عنوان یک فرصت شغلی برای پزشکان عمومی جوان و بیکاری قلمداد کرد که تهداد آنها در روایتهای گوناگون میان هشت تا پانزده هزار در نوسان است، اما این فرصت برای تمامی پزشکان، به دلیل شرایط کاری خاص و عدم سازگاری با آن، قابل پذیرش نیست. حتی برای آنها که سازش بیشتری با ناملایمات و کجتابیهای روزگار دارند، نیز سفر مداوم با قطار نمیتواند به عنوان یک شغل دائمی مطرح باشد.
سفر مداوم با قطار، جدا از کوفتگی و خستگی و شببیداری طول سفر، برای بسیاری از پزشکان درصد متفاوتی از سرخوردگی و افسردگی را نیز در پی دارد. در هر صورت قبول این حقیقت تلخ که یک پزشک، به عنوان عضوی از نخبگان کشور که بیشتر از هفت سال از عمر خود را به خواندن دروس پزشکی، حضور در مراکز درمانی و گذران کشیکهای متعدد گذرانده، مجبور است پس از اتمام دوره تحصیلی به دلیل شرایط نامطلوب کاری و نبود فرصتهاس شغلی مناسب، تن به چنین شرایطی بسپارد، برای هر کسی ممکن نیست.
مسئولیت امنیت جان و سلامت بیش از ۷۰۰ نفر در طول سفر تنها به یک پزشک محول میشود و در بسیاری موارد پزشک مجبور است کار یک تیم پزشکی را به تنهایی و با توجه به امکانات محدودی که در اختیار دارد، انجام دهد تا جان بیمار را نجات دهد. اما با تقسیم نرخی که بابت قبول این مسئولیت و ارائه این خدمات به وی تعلق میگیرد، رقمی در حدود ۱۱۰۰ تومان به ازای هر ساعت است. در حالیکه حقالزحمه یک کارگر ساده ساختمانی برای یک روز کاری، که ممکن است حتی تجربه یک سال حضور در کلاس درس را نداشته باشد، رقمی بین ۷تا ۱۰هزار تومان است!
در این میان اما مهمترین عامل ناخرسندی و عدم پذیرش این طرح از سوی پزشکان برخوردهای ناشایست و رو به پایینی است که گاه از سوی مسافران و برخی از کارکنان قطار صورت میگیرد و شخصیت آنان را تا حد پایمال شدن، پایین میآورد.
تحمل توهین و بیاحترامی از افرادی که برخورداری از هر گونه خدمات پزشکی در طول سفر را حق مسلم خود میدانند، در حالیکه پزشک موظف به اجرای قانون استعمارگونهای است که حق را همیشه با مشتری میداند و حق اعتراض را از او سلب میکند، گاه پزشکان عمومی جوان را در موقعتی قرار میدهد که بر عمر تلف شده در راه آموختن طب افسوس بخورند و حتی به صرافت ترک این شغل و فعالیت در یک حوزه خدماتی و اقتصادی دیگری جز پزشکی بیفتند.
در هر صورت این شغل بیشتر مناسب پزشکان جوانی است که مدت زیادی از دانشآموختگی آنان نگذشته و به دلیل گذران خدمت سربازی یا طرح، شرایط کسب مجوز مطب و پرداختن به طبابت را ندارند و مجبورند به شرایط کاری اینچنینی تن دهند.
شرایط استخدام پزشکان قطار
تامین نیروی پزشک قطارهای مسافرتی هر ساله در میان شرکتهای خصوصی به مناقصه گذاشته میشود. شرکتهای برنده نیروی مورد نیاز خود را معمولا از طریق درج آگهی در صفحه راهنمای روزنامهی همشهری تامین میکنند. چنین آگهیهایی را میتوان هر از گاهی در صفحه استخدام پزشک مشاهده کرد.
نرخ سفر پزشکان همراه قطار به تناسب طول مدت سفر متفاوت است و بسته به سفرهای دو طرفهی هشت تا دوازده ساعته، تا ۷۰هزار تومان در نوسان است. این در حالی است که به گفتهی . مدیر کل روابط عمومی شرکت قطارهای مسافربری رجاء، اعزام پزشک در هر مسیر، بیش از دو برابر این مبلغ برای شرکتها هزینه دارد. واضح است که از این مبلغ بیشتر از ۶۰درصد، در جیب شرکتهایی میرود که برای استخدام پزشک قطار به عنوان واسطه فعالیت میکنند.
جزییاتی از مسیرهای ریلی کشور
در میان مسرهای ریلی، مطبوعترین مسیر سفر برای بیشتر پزشکان، مسیر تهران به تبریز و سلماس یا تهران به مشهد است. در این دو مسیر به دلیل مناسب بودن وضعیت ریلها حرکت قطار با تکان و لرزش کمتری همراه است. ضمن اینکه به دلیل حجم بالای مسافر، قطارهای پیشرفته و نو تر با کیفیت خدماتی بالاتر، در این مسیر تردد میکنند. مسیرهای تهران به گنبد، اصفهان و یزد نیز به دلیل کوتاهی مسیر سفر و زیبایی شهرهای مقصد، طرفداران خاص خود را دارد؛ اگرچه به نظر میرسد به دلیل قدمت بیش از پنجاه سال ریلهای راهآهن تهران به گنبد، شاخصترین خاطره سفر در این مسیر، تکانهای بیش از حد تحمل قطار و کیفیت پایین واگنها باشد.
اما معمولا پزشکان از تردد در مسیر تهران به خرمشهر خاطره چندان جذابی ندارند. جدا از گرم و شرجی بودن هوای این مناطق، بسیاری از پزشکان میزان مراجعه مسافران در این مسیر را بسیار بیشتر از سایر مسیرها میدانند. در طول سفر مسافران بارها و بارها، بدون کوچکترین دلیلی، درب کوپه پزشک را میزنند و سهمیه داروی خود را از پزشک طلب میکنند!