شبه علم در مقابل علم… ۷ علامت برای تشخیص علم کاذب

این روزها در بازار مکاره رسانه های گروهی، شاهد گسترش اندیشه های غریبی هستیم که ادعای علمی بودن دارند اما هیچ بار منطقی و علمی ندارند و بیشتر برای مقاصد خاص از سوی بعضی افراد یا نهادها مطرح می شوند. طرح ادعاهای عجیب و غیر علمی با ادعای علمی بودن چیز تازه ای نیست و همه جای دنیا سابقه داشته و از آن با نام علم کاذب (شبه علم) یا Pseudoscience   یاد می کنند.

طبق تعریف دانشنامه ویکی پدیا:

 شبه علم یا دانش‌نما ( Pseudoscience )  به آزمایش‌ها، نظریه‌ها، و یا باورهایی گفته می‌شود که ادعای علم بودن دارند ولی با روش‌های علمی به اثبات نرسیده‌اند؛ از این جمله‌اند: ظهور بشقاب پرنده‌ها، طالع بینی، کف‌بینی، فال قهوه، ستاره‌بینی، انرژی‌درمانی و جز اینها. این مطالب خوراک نوشتاری بسیاری از مطبوعات عامه‌پسند موسوم به مجلات زرد را تشکیل می‌دهند.

معمولاً توسط مراجع علمی وقتی صرف بررسی این قبیل موضوعات نمی‌شود چون که میزان ادعاها خارج از توان بررسی دانشپژوهان است و با رد هر ادعا، ادعای دیگری سر بر می‌آورد.

اما چگونه می توان شبه علم را از علم بازشناخت؟  هفته نامه سلامت به نقل از دانشمند بزرگ معاصر، پروفسور روبرت پارک، ۷ نشانه‌ هشداردهنده برای ردیابی شبه‌علم مطرح کرده که دانستن آن برای هرکسی جالب و حتی مفید است و شاید لازم است که پیش از آموختن هر چیزی به کودکان، روش تفکر علمی و شناختن علم کاذب را به آنها آموزش بدهیم. نشانه های علم کاذب را از زبان دکتر پارک با هم می خوانیم:

فرار به رسانه:
اصحاب شبه‌علم، ادعاهای خود را مستقیما به رسانه‌های گروهی می‌برند. صحت و سلامت علم وابسته به آن است که هر کشف تازه، در ابتدا به همتایان عرضه و توسط ایشان نقد شود. وجود ژورنال‌هایی دارای مرور همتا دقیقا برآوردگار همین مقصود است. اصحاب شبه‌علم اما این مرحله را دور می‌زنند و یافته‌ها و بافته‌های خود را مستقیما به رسانه‌های عمومی می‌برند.

توطئه‌اندیشی: 
اصحاب شبه‌علم ادعا می‌کنند که نهادهای دارای قدرت و ثروت زیادی پشت علم رسمی قرار دارند و با توطئه و حق‌کشی مانع از ابراز وجود و ارائه‌ یافته‌های ایشان می‌شوند.

تکیه بر همهمه به جای پیام:
شبه‌علم بر یافته‌های اتفاقی که در اندازه‌گیری‌های علمی وجود دارند (و بهترین نمودار آنها در پزشکی، اثر دارونماست) تکیه می‌کنند و با ترفندهای آماری سعی می‌کنند که به جای پیام، همهمه را عمده کنند و به نتیجه‌گیری‌های غیرمنطقی برسند. یافته‌های علمی ایشان مبتنی بر تغییرات تصادفی و یافته‌های مرزی اتفاقی در مطالعه?هاست.

تکیه بر تک‌نگاری تجربه‌های شخصی:
نقل تجربه‌های شخصی به‌صورت تک‌نگاری ادعاها، راه زنده ماندن خرافات در عصر علم تجربی بوده است. از همین روست که می‌گویند: «کشف بزرگ علم تجربی نه واکسن بوده است و نه آنتی‌بیوتیک، بلکه کارآزمایی تصادفی شده‌ دوسوکور بوده است!» در پزشکی مبتنی بر شواهد از «داده‌ها» استفاده می‌شود نه از نقل مدعیات فردی . شبه‌علم اما افرادی را می‌آورد تا جلوی ما بنشینند و بگویند که مدعیات آنها را «شخصا تجربه کرده‌اند».

تکیه بر قدیمی و باستانی بودن ادعا:
اهالی شبه‌علم بر این ادعا تکیه می‌کنند که صدها و بلکه هزاران سال پیش، باور مورد ادعای ایشان رواج داشته و موردتایید بزرگانی بوده است و به درست یا غلط از شخصیت‌های قدیمی شهیر یا مورد احترام، برای تایید خود نقل‌قول می‌آورند.

کار در انزوا:
اصحاب شبه‌علم معمولا در انزوا کار می‌کنند، شفافیت را برنمی‌تابند و یافته‌های خود را نیز معمولا در جمع خود و همایش‌ها و رسانه‌های ویژه‌ خودشان طرح می‌کنند.

طرح کردن قوانین تازه برای طبیعت:
اصحاب شبه‌علم برای آنکه یافته‌ها و مشاهده های ادعایی خود را توجیه کنند، «قوانین» تازه و بدیعی را برای طبیعت پیشنهاد می‌کنند.

جالب بود نه؟ به نظر آشنا می رسد…

 منابع: ویکی پدیا  و نشریه سلامت