با اومدن فصل تابستون بحث وبا بازهم بر سر زبانها افتاده، ملت با هر دل پیچه یا گلاب به رویتان با هر اسهالی خوف وبا برشان میدارد….به همین دلیل و در راستای رسالت تنویر افکار عمومی بر خود فرض دانستم که پرونده ای برای جناب وبا درست کنم…این شما و این هم وبا:
متهم ردیف اول:
باکتریوم ویبریو کلرا (Vibrio cholera) – مشهور به: وبا (صاحب عکس زیر)
زندگینامه:
ویبریوکلرا که ما از این به بعد ایشان را باکتری وبا صدا خواهیم کرد اصالتا بچه رود گنگ (همان رود مقدس هندی ها) است که کم کم از طریق کاروانهای تجاری راه خودش را به خاورمیانه، روسیه و از آنجا به اروپا و نهایتا آمریکا باز کرده است.
ایشان در حال حاضر بیشتر در کشورهای فقیر (بویژه شرق آفریقا) فعالیت می کنند و محل دلخواه زندگیش هم آبهای نیمه شور (مثل ساحل دریا) است.
وی تا کنون باعث پاندمی های (پاندمی=شیوع جهانی) بسیاری شده و واسطه آشنایی افراد بسیاری با جناب عزراییل بوده است.
نحوه انتشار:
باکتری وبا با تماس معمولی با فرد مبتلا سرایت نمی کند، بلکهاز طریق آب و غذای آلوده به مدفوع فرد مبتلا قابل انتقال است. در حقیقت آب آلوده مهمترین واسطه انتقال باکتریست، غذاهای دریایی هم در صورتی که خوب پخته نشوند ممکن است آلوده به وبا باشند.
با وجود اینکه کشورهای اروپایی چندین بار افتخار میزبانی اپیدمی های وحشتناک وبا (بویژه در قرن ١٩ و اوایل قرن بیست) را داشته اند، اما با دفع صحیح فاضلاب، کلرزنی و بهداشت آب شرب، کنترل دقیق موارد مشکوک و اطلاع رسانی خوب تقریبا این مهمان ناخوانده را دک کرده و آن را راهی کشورهای بدبخت بیچاره ای مثل ما کرده اند.
بیماری زایی:
اسید معده بزرگترین دشمن باکتری وباست و بیشتر باکتریها را به سزای اعمالشان می رساند. بنابراین تعداد باکتریهای وبا برای بیماریزایی باید بسیار بالا (حدود یک میلیون عدد) باشد تا بتوانند از پس اسید معده بر بیایند (این هم از فواید اتحاد!)
البته در شرایطی که اسید معده بطور ذاتی ضعیف است یا بدلیل خود درمانی با داروها (مثل شربت آلومینیوم که هورت هورت بالا می کشید تا درد معده تان خوب شود) یا در اثر خوردن حجم زیادی از آب و غذا (که باعث رقیق شدن اسید است) باکتری با تعداد کم هم میتواند از فرصت استفاده کرده و با عبور از معده وارد محل اصلی ایجاد دردسر- یعنی روده کوچک -شود.
در روده کوچک باکتری باعث اختلال در سلولهای روده و ترشح بیرویه آب و املاح به داخل روده و ایجاد اسهال میشود. در حقیقت تمام مشکل ایجاد شده از وبا به دلیل همین دفع آب و املاح است و اگر آب و املاح جبران شوند، وبا نمیتواند انسان را از پای در آورد.
برای دانشجویان پزشکی: پاتوژنز ویبریوکلره به این شرح است که باکتری از لایه موکوسی پوشاننده اپیتلیوم عبور کرده و به اپیتلیوم روده متصل میشود و همینجاست که کار دست آدم میدهد! یعنی توکسین آزاد میکند. توکسین دو ساب یونیت A , B دارد که B به سطح سلول چسبیده و A را وارد سلول می کند. A هم بعد از ورود cAMP را فعال می کند و در نتیجه انتقال Na به داخل سلول مهار و ترشح Cl به بیرون زیاد شده و در اثر اسمز آب هم به بیرون ترشح میابد و اسهال شدیدا آبکی ایجاد میشود.
علائم:
در ٢۴ یا ۴٨ ساعت اول بعد از نوش جان نمودن آب آلوده، فرد هیچ علامتی ندارد. بعد اسهال آبکی شدید شروع میشود
اسهال وبایی>>> حجیم، آبکی و پرفشار است. ممکن است بیمار نتواند خودش را کنترل کند. دل پیچه ندارد. ظاهر آن مایعی خاکستری و کمی کدر به همرا رگه های موکوس (مخاطی) بدون خون و شبیه آب برنج شسته شده است. بو ندارد یا بوی خفیف ماهی میدهد.
و اما بقیه علامتها:
–احتمال استفراغ(معمولا بدون حالت تهوع)
– گرفتگی عضلات (بدلیل اختلال الکترولیت) مخصوصا در ساق و رانها
–کاهش ادرار و غلیظ شدن آن
–تشنگی
علائم خطر: افت فشار خون و بدنبال آن ضعف و سرگیجه و کاهش تورگور پوست (تورگور پوست=حالت کششی طبیعی پوست) نشاندهنده از دست دادن مقدار زیاد مایعات است که در صورت عدم جبران منجر به ضعف نبض ها، چروک شدن کامل پوست،خواب آلودگی، کما و نهایتا مرگ میشود.
تشخیص:
در صورت مشاهده علائم فوق حتما به پزشک مراجعه کنید و از خوددرمانی پرهیز کنید.
برای دانشجویان پزشکی:
تایید تشخیص با شناسایی ویبریو کلره در مدفوع به یکی از روشهای زیر است:
-مشاهده با میکروسکوپ زمینه تاریک
-کشت (ایجاد کلنی زرد مسطح در محیط کشت آگار TCBS)
هماتوکریت افزایش یافته (بدلیل تغلیظ خون)-لوکوسیتوز نوتروفیلی-افزایش BUN وCr -طبیعی بودن سطح Na و K وCl سرمی در کنار کاهش شدید بیکربنات (زیر ١۵) و افزایش آنیون گپ-معمولا در ABGمیزان pH کم است (حدود ٧/٢ )
درمان:
اصل جایگزینی مایعات و املاح است.
١- مایع درمانی:
–استفاده از ORS : هر پاکتORS را در یک لیتر آب حل کرده و بعد معادل آب از دست رفته به صورت اسهال را (از نظر حجم) با محلول ORS جایگزین میکنیم.
–محلول شبه ORS:در صورت در دسترس نبودن ORS یک قاشق چایخوری نمک طعام را با ۴۰ گرم شکر در یک لیتر آب حل کنید.البته همراه با آن باید آب پرتقال (یا حداقل آب لیمو یا موز) نیز استفاده شود.
–استفاده از سرم :در مواردی که آب بدن بسیار کم شده است توصیه شده است. (سرم رینگر لاکتات مایع انتخابی است) در کنار آن تجویز پتاسیم خوراکی یا وریدی نیز باید لحاظ شود.
برای دانشجویان پزشکی:
درمان آنتی بیوتیکی:
-بزرگسالان تتراسیکیلین ۲ گرم دوز واحد-یا داکسی سیکلین ۳۰۰mg دوز واحد- یا اریترومایسین (در موارد مقاومت به تترا)
-در کودکان: فورازولیدون – یا کوتریموکسازول- یا اریترومایسین
-در خانمهای حامله: فورازولیدون
نکات جالب از وبا:
-عشق سالهای وبایی نام یکی از آثار ادبی گابریل گارسیا مارکز است.
-افراد با گروه خونی O بیشترین احتمال ابتلا و گروه خونی AB کمترین احتمال ابتلا را دارند!!
-احتمال ابتلای شیرخواران (زیر دو سال) در مناطق شایع بسیار کمتر از کودکان بالای دوسال یا غیر شیرمادر خوار می باشد.
-یکی از اپیدمی های وبا در لندن کمک فراوانی به رشد علم اپیدمیولوژی (بررسی توزیع بیماریها و عوامل خطر مرتبط با سلامت) کرد.
-در گذشته کشتی هایی که یکی از سرنشینان آن وبا گرفته بودند، باید پرچم زرد رنگی را حمل میکردند. این کشتی ها تا یک ماه حق تخلیه مسافر در هیچ بندری را نداشتند.
تعدادی از وبا گرفته های مشهور تاریخ: چایکوفسکی- جیمز پولک (۱۱مین رییس جمهور آمریکا)- محمدمیرزا دولتشاهی- شارل دهم – الکساندر دوما- مادر پرزیدنت جکسون – معشوقه لنین و کلی بچه معروف دیگه! (همگی ریق رحمت را سر کشیده اند)
بیشتر بخوانیم:
گزارشی درباره وبا در جهان(سایت پزشکان بدون مرز)
وبا در ویکی پدیا (فارسی– انگلیسی)
مختصر و مفید از وبا (سایت رشد)
تاریخچه وبا در ایران (سایت آفتاب)
منابع غیر دیجیتال:
مبانی طب سسیل- طب داخلی هاریسون- میکرب شناسی پزشکی جاوتز
عالی بود وازاین مطلب سیر نشدم