از شبکه های اجتماعی چه خبر؟

نگاهی به اوضاع شبکه های اجتماعی به بهانه اظهارات اخیر وزیر فرهنگ و ارشاد

روز هفتم اسفند ماه سال جاری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی که واکنشهای مختلفی را برانگیخت گفت: «برخی سایت‌های اجتماعی بنا به دلایلی فیلتر شده‌اند اما باید شرایطی باشد که از این سرویس‌ها استفاده شود.» او در ادامه توضیح داد: «این‌ شبکه‌ها وسیله‌ای برای ارتباطات در دنیای امروزند و ما نیز جزئی از این دنیا بوده و نمی‌توانیم خود را محدود کنیم»

به بهانه این صحبت ها و با توجه به اقبال رسانه به بحث شبکه های اجتماعی، بد نیست مروری داشته باشیم بر شبکه های اجتماعی معروف و وضعیت استفاده از آنها در ایران.

تاریخچه شبکه های اجتماعی در ایران:

شبکه های اجتماعی در همان اوایل پا گرفتنشان مورد توجه کاربران ایرانی قرار گرفتند.حضور فعال در سایت اورکات orkut (شبکه اجتماعی وابسته به شرکت گوگل که در سال ۱۳۸۲ پا گرفت) یکی از نمونه های بارز اقبال ایرانی ها به پدیده شبکه های اجتماعی بود طوری که تا قبل از فیلتر شدن این سایت با مراجعه به صفحه آمار سایت، می شد نام ایران را در رتبه سوم از لحاظ تعداد کاربر بعد از برزیل و امریکا دید.

بعد از اورکات سایتهای دیگر مانند گزگ gazzag، های فایو Hi5 و مای اسپیس my space هم مورد توجه کاربران ایرانی قرار گرفتند، اما اقبال این سایتها و سایتهای مشابه دیگر دیری نمی پایید و بعد از مسدود شدن دسترسی به این سایتها یا با آمدن سرویسهای جدیدتر، کاربران به سوی سایتهای نو سرازیر می شدند.

اما تقدیر فیس بوک متفاوت از همه این سایتها بود، فیس بوک با وجود حرف و حدیثهای مختلف در موردش از جمله نگرانی های اجتماعی و اخلاقی و یا مشکلاتی در مورد حریم خصوصی کاربران و امنیت اطلاعات و حتی پس از مسدود شدن دسترسی به آن  همچنان جزو سایتهای مورد توجه کاربران ایرانی باقی مانده است. با توجه به بعضی مشکلات، ارائه آمار دقیق از تعداد ایرانی ها عضو فیس بوک ممکن نیست اما سایت تابناک در مقاله ای تحلیلی با عنوان «خوب، بد، فیس بوک» در ۲ بهمن سال ۹۰ تعداد کاربران ایرانی فیس بوک در آن زمان را چیزی بین ۱۲ تا  ۲۷ میلیون نفر محاسبه می کند که حداقل ۲ میلیون نفر از آنها را کاربران حرفه ای تشکیل می دهند. این روزها می شود صفحه رسمی اشخاص سرشناس ایرانی و حتی بعضی از وزیران را هم در فیس بوک دید.

وضعیت قانونی عضویت در شبکه های اجتماعی:

سرهنگ کاظمی معاون مبارزه با جرایم فتا، وضع قانونی عضویت در شبکه های اجتماعی فیلتر شده را به این صورت توضیح می دهد: «براساس قانون جرایم رایانه‌ای موضوعی به اسم مجازات افراد به دلیل عضویت در فیسبوک وجود ندارد و حتی اگر افراد از طریق فیسبوک اطلاعاتشان مورد سوء استفاده قرار گیرد و به دادسرای جرایم یارانه‌ای مراجعه کنند، شکایت آنان مورد پیگیری قرار می‌گیرد اما هیچ‌گاه با این افراد به عنوان متهم برخورد نمی‌شود و بر این اساس عضویت در فیسبوک جرم نیست مگر آن که افراد بخواهند از این فضا سوءاستفاده کنند.»

مهدی اخوان بهابادی رییس مرکز ملی فضای مجازی در دولت پیشین اما تفسیر دیگری از این قانون داشت: «عضویت در این شبکه‌ها به‌طور طبیعی جرم نیست اما دور زدن سامانه فیلترینگ کشور طبق قانون جرم محسوب می‌شود.» بهابادی در آبان ماه ۹۲ در اولین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت جدید، جای خود را به مهندس انتظاری داد.

وضع دسترسی به شبکه های اجتماعی پر طرفدار دنیا در ایران:

مجله اینترنتی eBusiness Guide لیستی ۱۵ تایی از محبوبترین سایتهای شبکه اجتماعی منتشر کرده است که شامل سایت های فیس بوک، توییتر، لینکدین ،پینترست، گوگل پلاس، تامبلر، اینستاگرام، VK، فلیکر، مای اسپیس، تگد، اسک اف ام، میت آپ، میت می و classmates می شود. از میان این شبکه های اجتماعی تنها دسترسی به سه سایت لینکدین Linkedin.com و اینستاگرام instagram.com و کلس میتس classmates.com در ایران ممکن است. اگر بخواهیم سرویسهای پرطرفداری مانند  یوتیوب و … را هم به لحاظ خصوصیات اجتماعی آنها جزو جامعه های مجازی  حساب کنیم، باز هم تعداد سایتهای در دسترس لیستمان به همان عدد سه محدود می شود چرا که آن سایتها هم مسدود هستند.

دسترسی به سایتهای اجتماعی چه تاثیری بر جامعه پزشکان خواهد داشت؟

اگر بخواهیم شایعات مبنی بر گشایش احتمالی در دسترسی به شبکه های اجتماعی را جدی بگیریم، قطعا یکی از استفاده های مفید مورد نظر مسوولان، در زمینه پزشکی و سلامت خواهد بود. پیش از این نیز در همین صفحه به فواید شبکه های اجتماعی برای بیماران و پزشکان اشاره کرده ایم و گفته ایم که در حال حاضر هیچ یک از شبکه های اجتماعی پزشکان ایرانی، از لحاظ تعداد و فعالیت و کارآیی حرف چندانی برای گفتن ندارند. اما امکان پذیر شدن استفاده از پتانسیلهای شبکه های اجتماعی قدرتمند و پرطرفدار می تواند این نقیصه را جبران کند.

در صورت مجاز شدن دسترسی به شبکه های اجتماعی پرطرفدار، نهادهای مرتبط با سلامت و بیمارستان و مراکز درمانی می توانند با راه اندازی صفحه های رسمی خود در این شبکه ها، با مردم ارتباط مستقیم داشته باشند و پست های صحیح علمی و پزشکی را در دسترس مخاطبان خود قرار دهند یا ویدئوهای آموزشی و بهداشتی را بدون کمترین هزینه ای بین کاربران منتشر کنند. به این ترتیب به جای شایعات و باورهای نادرستی که در رسانه های اجتماعی پخش می شوند، مطالب معتبر و مستند با تایید مراجع رسمی انتشار خواهند یافت.

پزشکان نیز می توانند در گروهها و صفحات مربوط به شبکه بهداشت یا دانشگاه علوم پزشکی و یا بیمارستان محل کار خود با دیگر همکارانشان ارتباط علمی و صنفی موثری داشته باشند.

شاید این تصورات کمی دور از دسترس به نظر برسند اما همه آنها تجربیاتی هستند که در دیگر کشورها آزموده شده و نتایج مثبتی نیز به دنبال داشته اند. از طرفی باید در نظر داشت که کاربری مطمئن شبکه های اجتماعی نیز مستلزم رعایت اصولی است که بی توجهی به آنها می تواند حریم خصوصی شما را آسیب پذیر کند. (پیش از این در مطلب «رفتار مطمئن در رسانه های مجازی» در مورد اصول رفتار پزشکان در جامعه های مجازی گفته ایم)