مروری کوتاه بر کتاب «سینما و روان پزشکی»
شاید هیچ شاخه ای از علم پزشکی به اندازه روان پزشکی و اختلالات و بیماری های مرتبط با آن، در سینما نمود پیدا نکرده باشد. طوری که به جرأت می توان ادعا کرد منتقد یا کارگردانی که در مورد روان آدمی اطلاعات نداشته باشد، نمی تواند خود را عالم و خبره کار بداند و برعکس؛ روان پزشک یا روان شناسی که خود را از فیلم ها با موضوع اختلالات روانی محروم کند و با استفاده از آنها، دانش خود را تقویت نکند، پزشک کاملی نیست.
خلاء وجود یک فرهنگ جامع در طبقه بندی و بازشناسی اختلالات روان پزشکی و روان شناسی در فیلم های سینمایی، سال ها در این حوزه احساس می شد.
کتاب «سینما و روان پزشکی»، دایره المعارف جامعی از فیلم های تاریخ صد ساله سینماست است که اختلالات روان پزشکی در انها طرح شده است. نویسنده این کتاب، دکتر ماهیار آذر، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، است که با درک خلاء وجود فرهنگی جامع در این حوزه، طی تلاشی سه ساله، این کتاب ۴۷۰ صفحه ای را تالیف کرده است. این کتاب در سال ۸۸ از سوی انتشارات ارجمند منتشر و به علاقه مندان حوزه سینما و روان پزشکی تقدیم شده است.
دکتر آذر، برای تالیف این کتاب با جستجو در انبوهی از کتاب ها و مجلات سینمایی و مرور تاریخچه فیلم های سینمایی با مضامین روان پزشکی و روان شناختی، فهرست کامل و بلند بالایی از این فیلم ها را تهیه و بر منبای نوع اختلالات طبقه بندی کرده است.
در این کتاب در قالب ۱۴ فصل مجموعه ای از اختلالات روان پزشکی شامل بیماریهای جنون، اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی، تجزیه ای، شبه جسمی، بیماری جنسی، اعتیاد، اختلالات شخصیت، خودکشی و … فهرست شده اند. نویسنده در ابتدای هر فصل به معرفی کوتاهی از این اختلالات پرداخته و در ادامه فهرستی از فیلم هایی که این اختلالات در آنها منعکس شده است را معرفی کرده است. این معرفی شامل داستان کلی و مشخصات فیلم است و فیلم های صد ساله تاریخ سینما را تا سال ۲۰۰۷ شامل می شوند. البته فیلم ها به شكل های گوناگون بررسی شده اند؛ برخی فیلم ها به دلیل مطرح بودن و شهرت كارگردانان، بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند و در مورد برخی به یک معرفی کوتاه بسنده شده است.
دکتر آذر در مقدمه کتاب البته تاکید می کند: تشخیص روان پزشکی برای هر فیلم و شخصیت های آنها الزاما تشخیص قطعی و مسلمی نیست، چنان که در مراکز درمانی و آکادمیک نیز چنین تشخیص قطعی و مسلمی وجود ندارد و تفاوت نظر در تشخیص روان پزشکی یکی از الزامات این رشته است.
یکی از فصل های کتاب نیز به خاطر اهمیت جنگ در کشور ایران، به عنوان دومین جنگ طولانی جهان پس از جنگ ویتنام، به مقوله اضطرابی (P.T.S.D) یا موج انفجار و آسیب های روانی ناشی از جنگ اختصاص یافته است که به اذعان نویسنده، یکی از فصول مهم و خاطر انگیز مرتبط بین سینما و روانپزشکی است.
در فصل انتهایی کتاب نیز زندگی خصوصی گروه محدودی از هنرمندان، فیلم نامه نویسان و كارگردانان که درگیر مسایل مرتبط با روان پزشکی نظیر طلاق، اعتیاد ، خودکشی بوده اند، مورد بررسی قرا گرفته است که نمایان گر آسیب پذیری این قهرمان های ذهنی است و در نوع خود برای علاقه مندان سینما بسیار مورد توجه خواهد بود.
کتاب «سینما و روان پزشکی» البته کاستی هایی نیز دارد که یکی از آنها نبود نمایه های مختلف برای طبقه بندی محتویات کتاب است. در انتهای کتاب تنها دو نمایه، یکی برای معرفی فیلم ها و دیگری، کارگردانان و هنرپیشگان وجود دارد که اولی بر مبنای تقدم و تاخر آمدن نام فیلم در صفحات کتاب و دومی بر مبنای الفبای فارسی است. به این ترتیب خواننده برای بازشناسی اختلالات روان پزشکی در یک فیلم سینمایی خاص، مجبور به مرور فهرست فیلم ها از ابتدا به انتهاست که برای یک دایره المعارف سینمایی چندان کاربردی و خوشایند نیست.
نکته دیگری که شاید بتوان از آن به بزرگ ترین نقص کتاب یاد کرد، آن است که علی رغم اینکه مقولات روانپزشکی در فیلم های ایرانی نیز مورد توجه بوده اند و در تاریخ سینمای ایران فیلم های فراوانی با چنین محتوایی وجود دارد، در کتاب هیچ فیلم ایرانی مورد توجه مولف قرار نگرفته است.
علاوه بر این کتاب فاقد هرگونه تصویری، چه پوستر فیلم و چه عکس هنرپیشه ها و عوامل اجرایی است، که توجه به آن می توانست بر جذابیت کتاب به عنوان یک مرجع سینمایی بیافزاید.
مطالعه این کتاب، تعریف تازه ای از بسیاری از فیلم ها است و می تواند انگیزه ای باشد برای مشاهده دوباره و با مداقه بیشتر فیلم ها و یا احیانا کشف فیلم های ارزشمند نادیده و تهیه و تماشای آنها. این کتاب همچنین می تواند راهگشایی برای روان پزشكان و دانشجویان رشته روان پزشكی باشد. چراکه برای هر یک از اختلالات روانی نمونه های به روز و بسیاری از عالم سینما به عنوان شاهد معرفی شده اند که معمولا در هیچ یک از منابع علمی حوزه روان پزشکی و روان شناسی دیده نمی شود.
