همه چیز درباره بوی بد دهان

هالیتوز یا بدبویی دهان یک شکایت شایع در بین بیماران مراجعه کننده به مطب متخصصین داخلی و گوش و حلق و بینی ، دندانپزشکان و پزشکان عمومی است. اکثر بیماران بدون گرفتن نتیجه خاصی ، از مراکز درمانی خارج می شوند و گاه این پدیده باعث بروز مسایل جدی در خود و خانواده آنها می گردد.

هالیتوز حداقل از سه جهت اهمیت دارد:

۱) با آزار دیگران به صورت یک مانع در برخوردهای اجتماعی عمل می کند و باعث کاهش کارآیی فرد می شود.

۲) فردی که از بوی بد دهان خود آگاه است ممکن است به‌گونه‌ای نسبت به پاکی دهان دچار وسواس شود که با کارایی وی مداخله کند.

۳) هالیتوز نشانه ای از یک وضعیت غیر طبیعی است که نیاز به تشخیص و درمان دارد.

علل بوی بد دهان:

بقایای مواد غذایی ممکن است در محوطه دهان و حلق باقی بماند. میکروبهای طبیعی موجود در دهان این مواد را تجزیه و گازهایی مثل سولفید هیدروژن و مرکاپتان ها را آزاد می کنند. این حالت بخصوص باعث بوی بد دهان هنگام برخاستن از خواب می شود. مسواک نکردن و فاصله طولانی بین دفعات مسواک این حالت را تشدید می کند. کاهش ترشح و جریان بزاق در طول خواب نیز به پیدایش بوی بد دهان هنگام بیدار شدن کمک می کند.

به طور کلی هر عاملی که باعث تکثیر باکتریهای موجود در محیط دهان شود در دهان ایجاد بوی بد می شود. شایعترین علل آن عبارتست از: رعایت نکردن بهداشت دهان، آبسه های دندان یا لوزه، تورم لثه و مخاط دهان.

خشکی دهان نیز، به هر علتی که ایجاد شود، موجب کاهش دفع باکتریهای دهان و ایجاد بوی بد می شود. اعمالی مانند تنفس دهانی، کشیدن سیگار، روزه داری، صحبت طولانی، خستگی و استرس و مصرف داروها نیز اثر مشابهی در دهان می‌گذارند.

دود سیگار و توتون سبب می شود که دهان خشک، وضعیت لثه ها و ترشحات پشت بینی تشدید شود. توتون و تنباکو از خود بقایایی به جا می گذارند که با بوی دهان مخلوط شده و بوی بسیار بدتری تولید می کنند. میکروبهای مولد بیماری لثه نیز، خود هنگام فعالیت بوی بسیار بدی تولید می کنند‌؛ بنابراین رعایت بهداشت و اعمال درمانی دندانپزشکی مانند ترمیم پوسیدگیها و جرم گیری دندانها و بهبود بیماری لثه کمک زیادی به رفع بوی دهان می کند.

داروهایی مانند آنتی بیوتیکها، داروهای ضد روماتیسم، ضد فشار خون و داروهای مورد مصرف در روان پزشکی می توانند باعث تغییر در احساس بویایی و چشایی شوند. بسیاری داروها، مانند آنتی هیستامینها، ضد افسردگی ها و مسکن‌ها نیز موجب خشکی دهان می شوند. تنفس بدبو رابطه معکوسی با میزان جریان بزاق دارد. در نتیجه این داروها، خود به خود به دلیل خشکی دهان، تولید بو می کنند.

علت بوی بد دهان می‌تواند قسمت انتهایی زبان باشد؛ این ناحیه و دارای فرو رفتگی های کوچک زیادی است، که باکتری ها در آنها پنهان شده و به سختی با بزاق تمیز می شوند. همچنین باکتری های مولد ترشحات پشت بینی و سایر مواد و خورده های دهان، همگی در این محل و فرو رفتگی های این ناحیه قرار می گیرند و تجزیه می شوند و تولید بوی بسیار بدی می کنند.

بعد از دهان شایع ترین منشأ بوی بد دهان، بینی و مسیرهای بویایی است که شامل ۵ تا ۱۰% موارد می شود. ۳% موارد دیگر بوی بد دهان بر اثر لوزه های بدبو ایجاد می شود. بیماری های دیگر و اعضای دیگر منشاء ۱% موارد بوی بد دهان هستند. یکی از این موارد بیماری مری است که جریان مداوم گاز یا مواد بدبو از معده در آن وجود دارد و این بو در دهان احساس می شود.

عاداتی مانند نوشیدن الکل یا مصرف غذاهای بودار نظیر سیر و پیاز در ایجاد تنفس بدبو نقش دارند که بایستی هنگام درمان مدنظر قرار بگیرند.

درمان بوی بد دهان:

درمان بوی بد دهان با توجه به منشاء بو متفاوت است:

گروه اول: دهانشان بو می دهد ولی علت و مشخصه بیماری در آنها وجود ندارد. بوی دهان در این‌دسته افراد فیزیولوژیک است و بر اثر بیماری نیست.
در این گروه تنها آموزشهای بهداشتی و نحوه رعایت بهداشت، نحوه مسواک زدن دندانها، تمیز کردن سطح عقبی زبان، عدم مصرف غذاهای بودار، مشروبات الکلی، سیگار و ترک سایر عادتهای غلط مانند تنفس دهانی و نیز کشیدن نخ دندان برای خارج کردن مواد غذایی از بین دندانها توصیه می شود.

گروه دوم: افرادی که به دلیل بیماری، این بو در دهانشان احساس می شود. درمان این گروه شامل:

الف. بیماری دهان:
رعایت بهداشت و دستورات بهداشتی مانند مسواک زدن و استفاده از نخ دندان و تمیز کردن زبان و کلیه درمانهایی که در مورد شماره یک گفته شد. علاوه بر آنها انجام درمانهای دندانپزشکی مانند ترمیم دندانها، جرم گیری، درمان بیماری لثه و رفع آبسه های دندان و لثه و خارج کردن دندانهای عفونی که امکان ترمیم آنها نیست، صورت گیرد.

ب. بیماری های خارج دهان:
رفع بیماری هایی مانند درمان عفونت لوزه ها و درمان سینوزیت و یا رفع بیماری های ریوی و دستگاه گوارش.

گروه سوم: افرادی هستند که خودشان فکر می کنند دهانشان بو می دهد ولی وقتی پس از انجام معاینه مشخص می‌شود که این تنها یک احساس است، به بیمار آموزشهای بهداشت مانند گروه یک داده می شود و خیال بیمار را از نظر نداشتن بدبویی دهان راحت می کنند تا او در تماسهای اجتماعی خود دچار مشکل نشود.

گروه چهارم: افرادی هستند که از ترس بوی دهان سعی می کنند با افراد دیگر کمتر تماس داشته باشند. این افراد علی رغم اینکه برایشان ثابت می شود که دهانشان بونمی دهد ولی ترس از بو را همیشه همراه خود دارند. آنها علاوه بر درمانهای گروه یک و دو بایستی به روان پزشک یا روان شناس ارجاع داده شوند تا این ترس را از وجودشان پاک کنند.

توصیه‌های بهداشتی:

علاوه بر لزوم  رعایت بهداشت و انجام دستورات بهداشتی مانند استفاده مداوم از مسواک و نخ دندان، استفاده از دهانشویه های کلرهگزیدین نیز، مخصوصا برای افراد مبتلا به بیماری‌های لثه، توصیه می‌شود.  اگرچه استفاده مداوم از این دهانشویه روی دندانها تولید رنگ می کند و حس چشایی کمی مختل می شود، این عوارض پس از چند روز از قطع دارو برگشت پذیر است. در صورتی‌که بعد از مصرف دهانشویه کلرهگزیدین از نوشیدن چای و قهوه و نوشیدنی رنگی خودداری شود میزان تغییر رنگ دندان‌ها کمتر خواهد بود. تحقیقات نشان می دهد که این دهانشویه برای مدت ۳ تا ۶ ساعت بعد از استفاده بوی دهان را کاهش می دهد. مصرف این دهانشویه دوبار در روز توصیه می شود.

جویدن آدامس می تواند جریان بزاق را زیاد کند؛ بنابراین بعضی از میکروبهای عامل بوی بد دهان را از بین می برد. البته استفاده از آدامسهای معمولی حاوی قند به دلیل تغییرات فعال دهان سبب کاهش خیلی زیاد در تولید ترکیبات سولفوره و بدبو در دهان می شود. درصورتی که آدامسهای بدون شکر فقط مدت کوتاهی بوی بد دهان را مخفی می کند، آن هم به دلیل طعم خود آدامس.

سایر ترکیباتی که در دنیا برای خوشبو کردن دهان جویده می شوند و طبیعی هستند عبارتند از: پوست گوآوا در تایلند و دانه های رازیانه در شرق دور، جعفری در ایتالیا و میخک در عراق و دارچین در برزیل که تحقیقات نشان داده است بعضی از مولکولهای طعم دهنده در این گیاهان ترکیبات ضد میکروب دارند که خود این ضد میکروب بودن سبب کاهش بوی بد دهان می شود.

نحوه مسواک زدن زبان:

برای مسواک زدن و تمیز کردن سطح زبان که محل شایع تولید بوی بد دهان در اکثر افراد است بایستی بیمار آموزش داده شود.

وقتی بیمار زبان خود را کاملاً به سمت جلو و بیرون می آورد زبان در عقب دهان قله ای می سازد و برجسته می شود که در نوک آن قله و برجستگی، این فرو رفتگی ها قرار دارد که اینجا حد نهایی برای تمیز کردن است.

حین مسواک زدن به زبان برای اینکه بیمار دچار حالت تهوع نشود بایستی زبان را تا حد امکان خارج ساخته و به صورت گذرا و موقت تنفس را متوقف کند. تمیز کردن زبان باید قبل از مسواک زدن دندانها انجام شود چون اسانس نعناع موجود در خمیر دندان باعث تقویت حالت تهوع می شود. مسواک زدن زبان از پاک کردن آن با گاز بهتر است زیرا موهای مسواک بین فرورفتگی های زبان فرو رفته و آنجا را تمیز می کند.

برای جلوگیری از خونریزی ناحیه زبان که هنگام مسواک زدن رخ می دهد توصیه می شود از مسواک مخصوص زبان که مانند یک قاشقک است استفاده شود و یا از یک مسواک نرم، با سر کوچک، و با اعمال نیروی بسیار کم و تعداد ضربات کمتر که به لوزه های زبانی که عقب تر هستند تجاوز نکند و تا حد همان قله برجسته شده زبان مسواک زده شود. هنگام مسواک زدن باید همیشه از شیار انتهایی زبان به طرف جلوی زبان مسواک زد تا از تماس مسواک با لوزه ها و ایجاد عفونت پیشگیری شود.

نکاتی برای دستیابی به بوی خوب دهان

ـ قسمت عقبی زبان خود را با یک تمیز کننده پلاستیکی زبان تمیز کنید، البته مواظب باشید که به زبان و لوزه ها آسیب نرسد.
ـ صبحانه را خوب بخورید زیرا خود صبحانه باعث تمیز کردن دندان و جریان بزاق می شود.
ـ از خشک شدن دهان جلوگیری کنید.
ـ جویدن آدامسهای حاوی قند کمک می کند که چند دقیقه بوی دهان از بین برود.
ـ به میزان کافی مایعات مصرف کنید.
ـ از دهانشویه استفاده کنید که مناسب ترین روش این است که قبل از خواب با استفاده از دهانشویه دهان خود را بشویید و غرغره کنید. این کار از رشد میکروبها و تولید بو در طول شب جلوگیری می کند.
ـ بعد از خوردن یا آشامیدن غذاهای بودار مانند سیر و پیاز و… دهان خود را بشویید.
ـ از تمیز کردن بین دندانهای خود بخصوص بعد از مصرف غذا یا نوشیدنی با میزان بالای پروتئین اطمینان حاصل کنید و از نخ دندان استفاده کنید.
ـ در مورد بوی دهان از یک دوست نزدیک سئوال کنید که مشکل شما واقعی است یا خیر؟

در خاتمه هنگامی که به دندانپزشک مراجعه می کنید برای تشخیص بوی بد دهان یک هفته از مصرف آنتی بیوتیک اجتناب کنید زیرا آنتی بیوتیک باعث از بین رفتن میکروبها می شود و تولید بو در مدتی که آنتی بیوتیک مصرف شده قطع می شود و دندانپزشک نمی تواند بو و علت آن را تشخیص بدهد (در عین حال بایستی توجه شود که مصرف زیاد آنتی بیوتیک سبب رشد قارچها در دهان می شود که کنترل بیماری های قارچ بسیار سخت تر از درمان بوی دهان است چون خود میکروبها سبب کنترل رشد قارچها می شوند). همچنین ۴۸ ساعت قبل از آزمایشها از مصرف سیر، پیاز، ادویه و… پرهیز شود و ۲۴ ساعت قبل از آزمایش، از لوازم آرایش و عطر استفاده نشود.

پیشنهاد می‌شود روز معاینه دندان‌پزشکی نیز از موارد زیر اجتناب کنید:

۱ـ خوردن و آشامیدن غذاهای بودار.
۲ـ انجام اعمال بهداشتی دهان.
۳ـ استفاده از دهانشویه و خوشبو کننده دهان.
۴ـ کشیدن سیگار تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش.