روغن ترمز، گل میخک و دندانپزشکی سنتی غیر مبتنی بر شواهد

امروزه بحث طب سنتی به رسانه های دیداری، شنیداری و مکتوب داغ شده است. ما در دانشگاه هایمان رشته هایی در سطوح عالی به اسم طب سنتی داریم که با مفهوم محیط آکادمیک ترکیب جالبی ایجاد کرده است. در رسانه ها افرادی به عنوان متخصصین طب سنتی توصیه هایی برای بیماران مختلف در مورد بیماری هایشان ارائه می دهند.

عمر رشته “دندانپزشکی” به مفهوم معاصر آن در جهان و بالطبع در کشور ما خیلی زیاد نیست، اما دندان درد و بیماری های دهان و دندان یکی از قدیمی ترین مشکلات بشر در طول تاریخ بوده است. در توصیه نامه های اطبای قدیم نکات زیادی در مورد دندان درد آمده است: میخک، مویز، سرکه، پوست انار و … مواردی هستند که سالیان سال توسط نیاکان ما برای اصطلاحا درمان درد دندان استفاده می شده اند!

گل میخک البته سابقه طولانی تری در کاربرد برای تسکین درد های دندانی دارد و دندان را موقتا بی حس می کند.به طور تجربی کسانی که در کار شیلات هستند از عصاره میخک برای بی هوش کردن ماهی ها استفاده می کنند. حتی مقاله هایی در مورد استفاده از عصاره گل میخک برای بی هوش کردن ماهی قزل آلای رنگین کمان در نشریات دامپزشکی به چاپ رسیده است.(مثلا مجله تحقیقات دامپزشکی- دانشگاه تهران- ۱۳۸۰; ۵۶(۴):۸۵-۸۹).

تمامی اطلاعاتی که در مورد درمان سنتی دندان درد وجود دارد به طور تجربی و بر اساس تجربیات نیاکان ما به دست آمده است.نیاکان ما مواد زیادی را از هنگام درد دندان روی دندان های خود امتحان کرده اند! آن ها هنگام دندان درد احتمالن هر چیزی را روی دندان خود قرار داده اند و سرانجام به مرور پی برده اند بعضی از این چیز ها ( مانند گل میخک) روی تسکین درد دندانشان تاثیر دارد! آن ها اطلاعی از مکانیسم این کاهش درد نداشته اند.در مورد زیان های احتمالی و به اصطلاح امروزی عوارض جانبی  این درمان ها هم اطلاعی نداشته اند.روشی که آن ها استفاده کرده اند به دوره قبل از پیدایش “روش علمی” (scientific method) مربوط می شود. امروزه هم ما در بسیاری از برداشت های خودمان از دنیا بر روش “غیرعلمی” و تجربی متکی هستیم. وقتی سرما می خوریم پرهیز ها و تجویزهایی که از پدر، مادر و دیگران شنیده ایم رعایت می کنیم.

منظور از طب سنتی از این دیدگاه صرفا تجربیات به ارث رسیده از نیاکان ما نیست. بلکه رویکردی است که  بر اساس تجربیات بدون پشتوانه مطالعات مبتنی بر شواهد استوار است. مثلا برخی از کسانی که به دندان درد دچار می شوند برای تسکین درد خود از روغن ترمز استفاده می کنند! حتی بیمارانی دیده شده اند که برای لق کردن و کشیدن دندانشان هم از روغن ترمز استفاده کرده اند! واضح است که روغن ترمز محصول مدرنی است که تولید آن حاصل دستاوردهای علمی است. اما رویکردی که برای استفاده از روغن ترمز در دندانپزشکی وجود دارد از نظر پشتوانه علمی تفاوتی با استفاده ازعصاره گل میخک در تسکین دندان درد ندارد و هر دو از نظر علم مدرن “طب سنتی” تلقی می شوند!

توجیهاتی  در مورد “شیمیایی بودن” داروهای طب مدرن در تقابل با “طبیعی” و بی خطر بودن داروهای طب سنتی وجود دارند.ولی حقیقت این است همین عصاره گل میخک در دندانپزشکی مدرن  به صورت یک ترکیب شیمیایی تحت نام “اوژنول”  با غلظت مشخص استفاده می شود. اگر همین عصاره گل میخک را در غلظت بالا( مثلا ۱۰۰۰ppm) روی ماهی قزل آلای رنگین استفاده کنید ماهی را اول به کما برده و بعد می کشد!

غلظتی که برای برای به  کما بردن انسان از این عصاره مورد نیاز است را نمی دانیم ولی احتمالا کسانی که در زمان پادشاهان قدیم دربارها، به فکر مسموم کردن و کشتن مخالفانشان بودند این غلظت را به خوبی می دانند! حتی روغن ترمز هم در ابتدای چرخه تولیدش فرآورده ای نفتی است که توسط باکتری ها در اعماق زمین میلیون ها سال قبل تولید شده است و بعد از استخراج با دانش روز فرآوری شده است ،همانطور که اوژنول از گل میخک استخراج و آماده سازی شده است!

اوژنولی که ما در دندانپزشکی استفاده می کنیم، از طریق اثر بر پتانسیل گیرنده های عصبی اثر ضد درد موقت دارد.ضمنا اثر آنتی باکتریال هم تا حدودی دارد و  اساس کاربرد  آن در دندانپزشکی را همین ویژگی ها تشکیل می دهد. ممکن است ده ها ماده دیگر با اثرات مختلف در گل میخک وجود داشته باشند، ولی آنچه دانش مدرن ثابت کرده است این است که ماده موثر بر دندان درد همان “اوژنولی” است که در مقیاس صنعتی و با روش علمی تولید می شود.بنابراین هیچ کس در دندانپزشکی به جای اوژنول از گل میخک در مطبش استفاده نمی کند. ضمنا به اثرات،عوارض جانبی و محدودیت های کاربرد این ماده هم با استناد به مطالعات صورت گرفته واقف است و برای تمام درد دندان ها اوژنول استفاده نمی کند! بلکه بر تفاوت های درمان علامتی و علتی و هدف بیمار از درمان واقف است! اما در مورد روغن ترمز مطالعه ای صورت نگرفته و خطرات و عوارض احتمالی آن، جذب آن از گوارش و پوست و مکانیسم اثر آن اطلاع چندانی نداریم. بنابراین نه تنها دندان پزشکان از آن برای درمان استفاده نمی کنند و به بیماران هم توصیه نمی کنند،بلکه  بیماران  هم نباید از روغن ترمز برای درد خود استفاده کنند یا به دیگران استفاده از آن را توصیه کنند! در حالی که بنده یا هرکس دیگردر مقام یک دندانپزشک نه می توانیم اثرات کاهش درد روغن ترمز را تایید کنیم و نه رد کنیم ولی چون روغن ترمز در “علم دندانپزشکی” هیچ جایی ندارد به راحتی می توانیم برای عدم استفاده از آن به بیماران توصیه اکید کنیم!

در آغاز کتاب “پالپ دندان” (Dental Pulp) که یکی از مراجع مهم دندانپزشکی و شاخه اندودانتیکس آن است به نام زکریای رازی و روش استفاده از میله های باریک داغ برای خارج کردن پالپ دندان در قرن دهم بعد از میلاد  توسط او اشاره شده است. اساس روشی که راضی برای درمان دندان درد استفاده کرده است در واقع با اساس دانش اندودانتیکس امروز( خارج کردن پالپ بیمار) مطابقت دارد. طبیعی است این قسمت طب سنتی (مربوط به قرن چهارم هجری قمری) با رویکرد دندانپزشکی مدرن تطابق دارد و از نظر تاریخی دارای اهمیت زیادی است. در عین حال که نادرستی بسیاری از رویکردهای طب سنتی امروزه اثبات شده است.

طب سنتی می تواند به عنوان شاخه ای از طب مدرن که رویکرد های سنتی به مقوله درمان را به معیارهای مدرن می آزماید و این تجربیات را علمی سازی و کاربردی می کند،رویکرد بسیار مفید و قابل قبولی است. ولی نگاه تقابلی طب سنتی در برابر طب مدرن و جایگزین پنداری آن در رویکرد دانشان بنیان امروزی نوعی عقب گرد غیر قابل پذیرش قلمداد می شود.طب سنتی اگر بخواهد خارج از چارچوب روش علمی و فقط براساس نظام عرضه و تقاضای بازار حرکت کند،در جهان دانش مبتنی بر شواهد امروز راه به جایی نخواهد برد.