خاورمیانه یکی از مناطقی است که در طول تاریخ شاهد جدالهای فراوانی بوده و هست. یکی از اصلی ترین ریشه های این مناقشات باورهای نژادپرستانه هستند. نژادپرستان بر اساس تفاوتهای زبانی، مذهبی یا جغرافیایی یا حتی برخی خصوصیات ظاهری خود را از دیگران متمایز دانسته و حتی گاه با انتشار مقالات شبه علمی سعی می کنند به باورهای خود لباس منطقی بپوشانند (نظیر آنچه که در زمان نازیها در آلمان و در خصوص نژاد آریایی انجام شد).
بنابراین بهتر است قبل از پاسخ دادن به این سوال که “مردم خاورمیانه از چه نژادی هستند؟” ابتدا با مفهوم نژاد و انواع نژادها آشنا شویم.
نژاد چیست؟ و چند نژاد داریم؟
نژاد یعنی چه؟ آیا مثلا می توانیم بگوییم نژادی به نام نژاد فرانسوی وجود دارد؟ نژاد اروپایی چطور؟ جواب هر دو سوال اخیر منفی است. ما نه نژاد فرانسوی داریم و نه نژاد اروپایی یا مثلا آریایی.
نژاد به دسته بندی کلی جمعیت انسانی گفته می شود که در آن کل انسانها به چند دسته اصلی تقسیم می شوند. طبق آخرین طبقه بندی علمی، ما فقط سه نژاد انسانی داریم: نژاد سفید، نژاد زرد و نژاد سیاه.
بر اساس تقسیم بندی سه نژادی، سرخپوستها هم به دلیل شباهت ژنتیکی فراوان، جزو زردپوستان طبقه بندی می شوند. یافته های تاریخی هم نشان می دهد که سرخپوستها در حقیقت زردپوستانی هستند که از شرق آسیا به قاره آمریکا رسیده اند. (از طریق تنگه برینگ که آلاسکا و روسیه را از هم جدا می کند) همانطور که در نقشه های زیر می بینید، در گذشته در میانه های تنگه برینگ کنونی، پلی خاکی و طبیعی بین آلاسکا و روسیه بوده که مهاجرت سرخپوستان به آمریکا را ممکن کرده است.
مسیر مهاجرت سرخپوستها از آسیا به آمریکا
تقسیم بندی جدید، بومیان استرالیا را هم در زیر دسته نژاد سیاه جای می دهد. و به این ترتیب به جای تقسیم بندی ۵ تایی قبلی (که سرخپوستان و بومیان استرالیا را هم نژاد جداگانه ای حساب می کرد) ما فقط سه نژاد سفید، زرد و سیاه خواهیم داشت.
علت این تقسیم بندی کلی این است که اقوام مختلف (مثلا ژاپنی ها با کره ای) آنقدر تفاوت ژنتیکی و جسمی ندارند که بتوانیم هرکدام از آنها را نژاد جداگانه ای به حساب بیاوریم. امروزه با مهاجرتهای گسترده و اختلاط بین نژادهای مختلف وضع پیچیده تر شده و بسیار هستند افرادی که حتی نمی توان به صراحت گفت که جزو کدام یک از سه نژاد اصلی هستند.
نژاد شناسان در مورد خاورمیانه چه گفته اند؟
خاورمیانه به دلیل وضع جغرافیایی خود در طول تاریخ محل عبور اقوام مختلف بوده و هر کدام از این اقوام تاثیری در ساختار جمعیت منطقه به جای گذاشته اند. تقریبا تمام محققان در این عقیده یکصدا هستند که مردم خاورمیانه ترکیب متنوعی از ذخیره ژنتیک نژادهای گوناگون را به ارث برده اند. مثلا این نقشه بر اساس تحقیقات توماس هنری هاکسلی (منتشر شده در ۱۸۷۰ میلادی) ترسیم شده است:
در این نقشه، رنگ قرمز نشان دهنده سفیدهای روشن ( مثل سفیدپوستان شمال اروپا) و رنگ صورتی نشان دهنده سفیدهای تیره (مثل مردم جنوب اروپا و اعراب) است. هر دو دسته نژاد سفید تاثیراتی در خاورمیانه داشته اند. اولی بیشتر در نواحی شمالی خاورمیانه (ترکیه، قفقاز و مناطق شمالی ایران) و دومی بیشتر در نواحی جنوبی (شبه جزیره عربستان و جنوب ایران) بر اساس مطالعه هاکسلی، نژاد زرد هم در ترکیب جمعیتی منطقه نقش اساسی داشته است. رنگ قهوه ای روشن نشان دهنده منطقه اثر ژنتیکی نژاد زرد است و درافغانستان و خراسان تاثیر واضحی دارد و توانسته در نواحی قفقاز، بین النهرین، آناتولی و شام نیز تاثیراتی به جای بگذارد.
نقشه بعدی در فرهنگنامه مایر (۱۸۹۲ تا ۱۸۹۵ میلادی) منتشر شده بود:
می بینید که فرهنگنامه مایر هم ترکیب قومی منطقه خاورمیانه را حاصل امتزاج نژادهای سفید و زرد (و در قسمتهایی هم نژاد سیاه) می داند.
این نقشه ها مربوط به اواخر قرن نوزدهم و آغاز مطالعات علمی جدید در مورد مسائل نژادی هستند. در آن زمان تب ناسیونالیسم در اروپا بالا گرفته بود و بسیاری از محققان سعی داشتند مردم جهان را از دید نژادی و بر اساس تفاوتهای ظاهری یا زیست شناختی تقسیم بندی کنند. هرچند در این میان افرادی هم مانند چارلز داروین پیدا می شدند که با نظریات خود آب پاکی را بر دست نظریه پردازان نژادی می ریختند.
نظریات جدید در مورد نژاد مردم خاورمیانه چه می گویند؟
بعضی از نظریات جدید، ضمن در نظر گرفتن اختلاط نژادی مردم خاورمیانه، آنها را بیشتر جزو نژاد سفید طبقه بندی می کنند. مثلا اداره آمار آمریکا خاورمیانه ایها را جزو نژاد سفید طبقه بندی می کند.{طبقه بندی این اداره همان طبقه بندی ۵ نژادی سفید، سیاه، سرخپوست، آسیایی (به معنی زردپوست) و اقیانوسیه ای است.}
اما در بیشتر منابع جدید، دیگر خبری از تقسیم بندی های نژادی مردم خاور میانه نیست و نهایتا از تقسیم بندی قومی (بر اساس مشترکات ظاهری، فرهنگی، مذهبی، تاریخی و زبانی) صحبت به میان می آید. تحقیقاتی که در سالهای اخیر انجام شده نشان می دهد مردم خاورمیانه در عینحال که حاصل امتزاج ژنتیکی اقوام گوناگون هستند، تفاوت چندانی از نظر محتوای ژنتیکی با یکدیگر ندارند. یکی از این تحقیقات نشان می دهد کروموزوم ایگرگ ایرانیان تنوع زنی بالایی دارد که نشان دهنده مشارکت اقوام مختلف در ساختار نژادی ایرانیان است.
حال با توجه به این داده ها اگر بخواهیم به سوال اول خود در باره نژاد مردم خاورمیانه جواب بدهیم باید بگوییم: “مردم خاورمیانه عمدتا از نژاد سفید هستند که تاثیرات قابل توجهی از نژاد زرد و سیاه هم گرفته اند.”
منابع: ویکی پدیا – اتنولوگ – فرهنگنامه مایر – مرکز آمار آمریکا
بسیار عالی و قابل قبول