چرا بیشتر مردم برای ساخت دست‌دندان به سراغ دندانساز تجربی می‌روند؟
علی‌رغم چند برابر شدن جمعیت دندانپزشکان کشور، هنوز در جامعه ما بسیارند کسانی که با سوء‌استفاده از ضعف سیستم نظارتی وزارت بهداشت، با عنوان‌هایی نظیر دندانپزشک تجربی، کمک دندانپزشک تجربی، دندانساز و… به فعالیت و دخالت در حرفه دندانپزشکی مشغولند. متاسفانه عدم آگاهی این افراد از یک‌سو و سودجویی برخی از آنها از سوی دیگر، همواره مردم را در معرض از دست دادن دندان‌ها قرار می‌دهد، به‌طوری‌که به نظر می‌رسد در مناطقی که این گروه فعالیت دارند، شیوع بی‌دندانی بیشتر باشد!
در حال حاضر حدود هشتاد درصد جمعیت سالمند کشور دچار بی‌دندانی کامل در یک یا دو فک هستند. این درحالی‌است که آمار بی‌دندانی در کشورهای اسکاندیناوی در همین جمعیت سنی، حدود پنج درصد است.
شاخص بی‌دندانی
بی‌دندانی می‌تواند منعکس‌کننده توانایی و دسترسی مردم به مراقبت‌های بهداشتی دهان و دندان باشد. در یک جامعه افراد با طبقات مختلف از نظر شرایط اقتصادی، سواد و تحصیلات، سن، نژاد و سایر عوامل قرار دارند. هر‌یک از این عوامل می‌تواند روی میزان بی‌دندانی افراد جامعه موثر باشد.
عوامل دیگری همچون نداشتن اطلاعات علمی کافی از مراحل درمان، بی‌دقتی و بی‌توجهی به مراحل کاری و نداشتن تکنولوژی مورد نیاز می‌تواند آثار سویی را در اعمال، صحبت کردن، غذا خوردن، زیبایی، روحی و روانی و اجتماعی برای بیمار به بار آورد و در گسترش عدم اعتماد عمومی در بین افراد، به درمان‌های دندانپزشکی بسیار موثر باشد، لذا لازم است که درمانگر به کلیه مراحل ساخت و تهیه پروتز احاطه علمی داشته باشد.
نکته قابل توجه دیگر اینکه آگاهی کامل از بیماری‌ها و راه‌های انتقال آنها، نحوه شیوع، بیماری‌زایی و عواقب بیماری‌های مسری و بسیار خطرناک مساله‌ای است که نیاز به تحصیلات دانشگاهی دارد و نمی‌توان از افرادی که به عنوان دندانساز تجربی، جهت درمان بیماران بدون دندان اقدام به ساخت دندان مصنوعی می‌کنند، انتظار داشت که تدبیرهای لازم را جهت جلوگیری از شیوع این بیماری‌ها به‌کار گیرند و سهمی در پیشگیری از این بیماری‌ها داشته باشند.
نتایج یک تحقیق
با وجود حضور دندانپزشکان در اکثر نقاط کشور و مخصوصا مناطق شهری، هنوز هم درصد بالایی از افراد برای رفع مشکلات دهان و دندان به دندانپزشک مراجعه نمی‌کنند. حتی در مورد برخی از درمان‌ها و برخی از مناطق، این نسبت به نفع کمک دندانپزشکان تجربی تقسیم می‌شود. از جمله این درمان‌ها ساخت پروتز دندانی (دست دندان) است.
دکتر جواد مهدویان، نفیسه اسدزاده و علی ید‌شوقی، در تحقیقی با عنوان بررسی انگیزه مراجعه افراد بی‌دندان، جهت گذاشتن پروتز کامل، به دندانسازان تجربی، ۴۵۰ بیمار بی‌دندان را که در مشهد به دندانساز تجربی مراجعه کرده‌اند، مورد پرسش قرار داده‌اند. با توجه به اینکه مشهد یکی از کلان‌شهرهای کشور است که دارای فرهنگ به نسبت بالای شهرنشینی و تراکم بالا‌تر مطب‌ها و کلینیک‌های دندانپزشکی نسبت به بسیاری از مناطق ایران است، نتایج این تحقیق را می‌توان در مورد بسیاری از شهرهای کشور تعمیم داد یا آن را به عنوان یک حداقل در نظر گرفت.
بررسی پرسش‌نامه‌های افراد شرکت‌کننده در این تحقیق نشان می‌دهد بیماران به دندانپزشکان، در مقایسه با دندانسازان تجربی، اعتماد بیشتری برای کشیدن دندان خود و یا هرگونه عمل جراحی در ناحیه دهان و دندان دارند، اما جالب اینکه در مورد رضایت بیماران از دست دندان، اختلافی میان حاصل کار یک دندانپزشک و یک دندانساز مشاهده نمی‌شود. البته این مساله می‌تواند ناشی از این مساله باشد که بیمار خود را در کوتاه‌مدت با مشکلات دندان مصنوعی سازگار می‌نماید و درد ناشی از زخم‌های آن را تحمل می‌کند. اما بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد بیش از ۷۵ درصد بیماران برای گذاشتن دست‌دندان به دندانسازان تجربی مراجعه می‌کنند.
باورهای غلط
بسیاری از مردم اعتقاد دارند که دندانسازان تجربی چون دارای سابقه کار چند‌ساله در این زمینه هستند، در نتیجه کار بهتری به بیماران خود ارایه می‌کنند. دندانی که توسط یک دندانساز تجربی ساخته می‌شود معمولا زدگی ندارد و بدون آنکه در لثه ایجاد زخم، قرمزی یا آزردگی کند بیمار آن را بسیار راحت در دهان می‌گذارد؛ در صورتی که حاصل کار دندانپزشکان، مخصوصا در روزهای اول پس از تحویل پروتز، ممکن است بیمار را آزرده کند.
کسب رضایت بیماران توسط دندانساز البته فرمول ساده‌ای دارد و آن کوتاه کردن لبه‌های پروتز است. در حالی که دندانپزشکان با چند‌سری قالب‌گیری تلاش می‌کنند تا لبه‌های پروتز بیشترین تطابق را با عمق لثه بیمار داشته باشد، می‌توان لبه‌های لثه را به صورتی کوتاه کرد که هنگام فانکشن عضلات دهان و صورت هیچ‌گونه فشاری را تحمل نکنند و در نتیجه زخمی ایجاد نشود.
فرق دوغ و دوشاب
لزوم مراجعه به فردی که در زمینه درمان‌های دندانپزشکی دارای تحصیلات آکادمیک است هنوز برای بسیاری از مردم شناخته شده نیست. حتی بسیاری از آنها میان خدماتی که از سوی یک دندانپزشک و دندانساز ارایه می‌شود، تفاوتی نمی‌بینند!
حکمت ارزانی
متوسط قیمتی که دندانپزشکان برای ساخت پروتز دو فک توسط بیماران اخذ می‌کنند رقمی میان ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است در حالی که حتی می‌توان با رقمی معادل ۵۰ هزار تومان در مطب یک دندانساز صاحب یک دست‌دندان شد! در پژوهش انجام شده در حالی تنها ۴۰ درصد افراد اعتماد خود را به دندانساز تجربی اعتماد عنوان داشته‌اند که ۶۰ درصد ایشان به کار دندانپزشکان اعتماد بیشتری دارند. از این مساله چنین بر می‌آید که اگر روزی مشکل اقتصادی مردم رفع شود و میزان درآمد آنها در حد قابل قبولی باشد، دندان مصنوعی‌ای که از روی علم و آگاهی ساخته شده باشد، ارزش بیشتری برای ایشان خواهد داشت.
تحویل زود هنگام یا میانبر
مبانی علم پروتز دندان چند‌مرحله قالب‌گیری و ثبت رکورد فکی برای ساخت یک پروتز دندانی را ضروری می‌داند، اما محدود کردن کلیه مراحل قالب‌گیری و رکورد‌گیری در یک جلسه، موجب می‌شود در حالی که بیمار مراجعه کننده به یک دندانپزشک در ابتدای ماراتون ساخت دست دندان قرار دارد، بیمار مراجعه‌کننده به یک کمک‌دندانپزشکان تجربی دست دندان خود را تحویل بگیرد. اگر روزی شما نیز بی‌دندانی کامل را تجربه می‌کردید، شاید می‌توانستید ارزش تحویل زود‌هنگام پروتز برای بیمار را درک کنید!
نقش دوستان
توصیه دیگران، بدون شک یکی از عوامل اصلی رونق یک مطب دندانپزشکی است که می‌تواند یک مطب را تا حد انفجار از بیمار آکنده کند! نقش این عامل به حدی است که در حدود ۵۰ درصد از افراد مورد پرسش قرار گرفته در این تحقیق، یکی از علت‌های مراجعه به دندانساز را توصیه دوستان و آشنایان خود عنوان کرده‌اند. در حالی که هزینه کمتر و نزدیک بودن به محل سکونت در مراتب بعدی قرار گرفته‌اند.
چند پیشنهاد
با توجه به قراین موجود در جامعه شاید بتوان این‌طور اظهار عقیده کرد که در کشور ما، با اختلاف بسیار فاحشی، بیشتر پروتزهای دندانی توسط افرادی غیر دندانپزشکان ساخته می‌شود. در چنین وضعیتی برای حفظ سلامت بیمارانی که به هر دلیلی یک دندانساز را به یک دندانپزشک ترجیح می‌دهند، عملی کردن پیشنهادهای زیر می‌تواند موثر باشد:
– آموزش روش‌های کنترل عفونت به دندانسازان به صورت آموزش مستقیم یا غیر مستقیم، با ارایه بروشور یا کتابچه
– جلوگیری از فعالیت افراد فاقد صلاحیت در امور دندانپزشکی توسط مسوولان ذی‌ربط و یا در صورت امکان بازآموزی علمی این افراد
– افزایش سطح آگاهی مردم از طریق رسانه‌ها برای تغییر نگرش مردم
– واکسینه کردن افرادی که تحت عنوان‌های مختلف «دندانسازان تجربی» مشغول به کار هستند، به منظور ایمن شدن افراد در مقابل بیماری‌های واگیر دار و خطرناک
– نظارت و اجرای پروتکل کنترل عفونت در مطب دندانسازان تجربی
