همه چیز در مورد مونوکسید کربن و مسمومیت با آن

عزراییل از لوله بخاری می آید

گوش شنودنگان رادیو دیگر به آمار روزانه مرگ و میر بر اثر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن عادت کرده است. حالا دیگر اعداد است که ممکن است واکنشی را در آنها بربیانگیزد و آنان را شگفت زده کند یا نکند: مرگ شش نفر در استان یزد، گازگرفتگی ۲۵ دانش آموز دبستانی در پیشوای ورامین، مرگ یک پدر و پسر بر اثر گاز گرفتگی در خیابان جیحون و …

مرگ و میر بر اثر مسمومیت با گاز منوکسید کربن اتفاق تازه ای در کشور ایران نیست. قاتل خاموش زمستانی در شش ماهه اول سال گذشته ۲۳۰ نفر بر اثر مسمومیت با گاز CO جان خود را از دست دادند. این در حالی است که این رقم در شش ماهه دوم سال به ۷۹۴ نفر افزایش یافت.

مرور آمار سازمان پزشکی قانونی نشان می دهد طی سال های گذشته آمار گازگرفتی نه تنها کاهش نیافته که هر سال رو به افزایش است. این نکته ثابت می کند که ایرانیان، علیرغم تمام هشدارها، نه تنها از مرگ هموطنان خود بر اثر سهل انگاری در استفاده از وسایل گاز سوز عبرت نمی گیرند، که با رشد سالیانه بیست درصد به مدد مسمومیت با گاز منوکسید کربن به دیار باقی می شتابند.

 منوکسید کربن «گاز میگیرد»

منظور از «گازگرفتگی» در اغلب موارد مسمومیت اتفاقی با گاز منوکسیدکربن است. منوکسیدکربن هنگام سوختن ناقص مواد سوختی مختلف از نفت، بنزین، گاز و گازوئیل گرفته تا زغال و چوب، یعنی هنگامی که اکسیژن کافی به آنها نمی رسد، متصاعد می شود. یک علت خطرناک بودن مونوکسیدکربن آن است که افراد از وجود آن بی خبر می مانند. منوکسیدکربن گازی است بی رنگ، بی بو و بی مزه و شما در هنگام تراکم یافتن آن به اصطلاح «بوی گاز» استشمام نخواهید کرد.توجه داشته باشید که منوکسید کربن (co) را با گاز دی اکسیدکربن (co2) اشتباه نکنید. گاز co2 فرآورده طبیعی بازدم انسان و سایر جانوران است.

 منوکسید کربن چگونه تولید می شود؟

سوختن کامل زمانی انجام می شود که اکسیژن کافی وجود داشته باشد. هوای مورد نیاز مخصوصا در دستگاه های گرم کننده، باید خارج از محیط تامین شود و گازهای تولید شده ناشی از سوختن مانند گاز کربنیک و منواکسید کربن باید در خارج از محیط تخلیه شود.

در وسایل گرمازای دودکش دار در صورتیکه دودکش بدون نقص باشد عمل تهویه دود ( ورود اکسیژن لازم و تخلیه گازهای مصرفی ) به خوبی از طریق دودکش انجام می شود، اما در وسایل گرمازا با شعله رو باز و بدون دودکش این شرایط فراهم نیست بنابراین وسایل اکسیژن لازم برای سوختن را از همان محیط می گیرد و طبعا گازهای مصرفی حاصل از سوختن را نیز به همان محیط برمی گرداند. وقتی به دلیل سرمای هوا شهروندان راه های تهویه هواکش پنجره ها و دریچه های کولر و درها را می بندند، تهویه هوا به درستی انجام نمی شود و در اثر سوختن ناقص و تولید گاز CO  در محیط، مسمومیت ایجاد می شود.

بسیاری از مردم تصور می کنند که پدیده «گازگرفتگی » و ایجادگازCO  تنها در اثر سوختن ناقص ذغال چوب ایجاد می شود و برای همین بسیاری به این گاز کشنده نام «گاز کرسی » و یا ذغال داده اند در صورتی که همان طور که ذکر شد این گاز در اثر سوختن ناقص هر ماده سوختنی ممکن است ایجاد شود.

 منوکسید کربن چگونه می کشد؟

مرگ بر اثر گاز گرفتگی فرمول ساده ای دارد. گاز منوکسید کربن بدون بو است و به دنبال سوخت زغال، آبگرمکن، بخاری گازی و سوخت ناقص خودرو تولید می شود. این گاز اگر چه سبک تر از هواست اما قابلیت انتشار بسیار زیادی در محیط دارد و به همین دلیل در تمامی نقاط مثلا یک اتاق اعم از بالا و پایین به سرعت متراکم می شود.

اگر منوکسید کربن تنفس شود، این گاز به راحتی از ریه ها وارد جریان خون شده و به هموگلوبین خون متصل می شود. هموگلوبین ترکیبی است که در گلبول های قرمز خون وجود دارد و با اتصال به اکسیژن، آن را در طول رگ های خونی حمل کرده و در بافت های محیطی، برای استفاده سلول ها آزاد می کند.هنگامی که منوکسید کربن به هموگلوبین متصل می شود، دیگر آن را رها نمی کند. چراکه میل ترکیب آن با هموگلوبین ۳۰۰ برابر بیشتر از اکسیژن است.

اگر میزان منوکسید کربن خون بالا رود، میزان هموگلوبین آزاد و در دسترس برای انتقال اکسیژن کاهش می یابد. مغز و سایر بافت ها نیاز به اکسیژن دارند تا سوخت وساز طبیعی خود را انجام دهند. با اتصال منوکسید کربن با هموگلوبین، اکسیژن دیگر به بافت ها نمی رسد. بنابراین سریعا باعث مسمومیت شده و سلسله عصبی فلج می شود. هنگام فلج عصبی، قدرت هرگونه اقدامی از مسموم سلب می شود و مسموم به نوعی به خواب و مرگ آرام تن در می دهد.

 علائم مسمومیت با منوکسید کربن

پیش از ترکیب منوکسید کربن با ۲۰درصد گلبول های قرمز خون هیچ نشانه ی بالینی دیده نمی شود. اما در غلظت بیش از ۲۰ درصد فرد دچار کندی تنفس و در بیش از ۳۰ درصد، افزایش تعداد تنفس و ضربان قلب، سر درد ، تهوع و ضعف می شود. در بیش از ۴۰ درصد فرد به عوارضی نظیر کاهش حافظه، اختلال حرکتی و گیجی مبتلا شده و در بیش از ۵۰ درصد فرد فرد دچار ناتوانی در حرکت اندام می شود. حتی در صورتی که در این حالت فرد هنوز هوشیار باشد نمی تواند خود را نجات دهد. با پیشرفت این روند فرد مبتلا به عدم هوشیاری، بی اختیاری ادرار و مدفوع شده و آرام آرام جان می سپارد.

عوارض ناشی از قرار گرفتن در معرض منوکسید کربن پس از نجات افراد شامل سردرد، سرگیجه، ضعف عضلانی، اختلال حافظه و حتی ناشنوایی است که این افراد تا مدت ها پس از حادثه دچار آن خواهند بود.

افرادی که به دلایلی نظیر فعالیت در کوره های فاقد تهویه مناسب دچار مسمومیت های مزمن منوکسید کربن می شوند دچار علائمی نظیر رنگ پریدگی مداوم، کم اشتهایی، ضعف عضلانی، سردرد خفیف هستند.

 راه های نجات از مسمومیت

اگر کسی با گاز منوکسید کربن دچار گاز گرفتگی و مسمومیت شد باید او را به سرعت از محیط آلوده به این گاز خارج کنید و در تماس با هوای آزاد بگذارید. با اورژانس تماس بگیرید، یک دستمال بزرگ مرطوب را به آرامی  در اتاق بچرخانید تا گاز با سرعت بیشتری از اتاق خارج شود، تا رسیدن اورژانس هیچ خوراکی یا نوشیدنی ای به فرد گاز گرفته ندهید؛ چون به دلیل حالت تهوع احتمال خفگی بیشتر می شود.  به زنان باردار، کودکان و سالمندان زودتر از بقیه کمک کنید.

اگر فکر می کنید در معرض منوکسید کربن قرار گرفته اید، باید فوراً هوای آزاد تنفس کنید. درها و پنجره ها را باز کنید و یا بهتر از آن، از خانه خارج شوید. اجاق گاز، شومینه یا هر وسیله ی در حال اشتعال دیگر را خاموش کنید. اگر کاملاً مطمئنید مشکل از منوکسید کربن است، به آتش نشانی اطلاع دهید یا دست کم سرویس کاری را برای بررسی وسائل گرم کننده مختلف خبر کنید.

توضیح واضحات اینکه به هیچ وجه کلید برق را نزنید؛ چون یک جرقه کافی است تا در صورت انتشار گاز سوختنی عزراییل شما را در آغوش بگیرد.