پیمان صفردوست
آزمایشگاه آقای امجد
در سالهای اخیر هجوم به سمت ساخت فیلمها و مجموعههایی با موضوع پزشکی زیاد شده است. مخصوصا بعد از مورد توجه قرار گرفتن فیلمهایی مثل سخنرانی پادشاه و پنجاه/پنجاه، فیلمسازان وطنی نیز از این قافله عقب نماندهاند و آثار مختلفی را در این زمینه ارایه دادهاند. آثاری که یا به طور مستقیم به موضوعات حوزه پزشکی پرداختهاند و یا لااقل یکی از شخصیتهای آن درگیر مسایل و مشکلات پزشکی بودهاند. سریالهای «تا ثریا» و «راه طولانی» و همچنین فیلمهای سینمایی «روزهای زندگی» ساخته پرویز شیخطادی و «آزمایشگاه» به کارگردانی حمید امجد از آن جملهاند. از این میان دو نمونه اخیر، فیلم آزمایشگاه ساخته حمید امجد تفاوتهایی را با نمونه های پیش از خود دارد و به دلیل همین تفاوتها زیر ذرهبین بسیاری از منتقدان قرار گرفته است.
البته اگرچه نقدها و نظرها در مورد این فیلم بسیار بوده و تعداد زیادی از منتقدان از تریبونهای مختلف درباره اولین اثر بلند سینمایی حمید امجد نظر دادهاند ولی به نظر میآید بیشتر این انتقادات و جانبداریها، حکایت «از دو سوی بام افتادن» باشد. حمید امجد که با سابقه طولانی در عرصه نمایش، وارد دنیای سینما شده است، در اولین گام، ژانر کمدی را برای کارگردانی انتخاب کرد و شاید بیشتر حمایت ها و انتقادها روی این فیلم با این «اولین» بودن در ارتباط باشد.
فیلم آزمایشگاه اگرچه در محیط یک آزمایشگاه اتفاق میافتد و تمام شخصیتهای اصلی آن دانشآموختگان علوم آزمایشگاهی هستند، در ذات خود وابستگی خاصی به موضوعات درمانی و پزشکی ندارد و ماجراهای رخ داده در آن را میتوان در مورد بسیاری از مشاغل دیگر بازسازی کرد. شاید مهمترین عامل برای انتخاب این محیط و این رشته برای فیلم آزمایشگاه، پتانسیل خلق طنزهای کلاسیک و جانبی از قبیل جابجا شدن جواب آزمایش و مثبت اعلام شدن تست حاملگی یک مرد باشد! ریتم تند فیلم در فضای آزمایشگاه مخاطب را وادار به پذیرش این موضوع میکند که این آزمایشگاه فقط در همین فیلم است و شاید به این طریق میخواهد از انتقاد آزمایشگاهیان در امان بماند.
اگر وارد بحثهای تخصص هنری مثل حرکت دوربین و تدوین و مسایلی از این دست نشویم و فقط ارتباط فیلم و علوم آزمایشگاهی را بسنجیم، باید گفت «آزمایشگاه» از بسیاری جهات شبیه آزمایشگاههای واقعی است. با همان تجهیزات و با همان آزمایشهای معمول. کارگردان اگرچه با بزرگنمایی حرکات که تا حدودی ریتمیک هم شدهاند، فیلم را از فضای دراماتیک درمانی دور میکند ولی با این حال این بزرگنماییها را در یک چهارچوب معین انجام داده تا آزمایشگاه صرفا یک دکور و پسزمینه نباشد. امجد در نماهایی مانند روش تشخیص بارداری از روی نمونه ادرار، سرقت الکل سفید از آزمایشگاه و بسیاری نماهای دیگر سعی کرده همان اصول و دغدغهها را در نظر بگیرد و تا حدودی نیز موفق بوده است. او حتی رفتارهای مراجعان به بیمارستان را در نماهایی مثل شیرینی و مژدگانی دادن در نظر گرفته ولی در عین حال در برخی بخشها، نکاتی فراموش شده یا مورد توجه قرار نگرفته است که شاید میتوانست به قوت فیلم کمک کند.
همه روپوشهای باز
در فیلم آزمایشگاه هم مانند کلیشه تمام این سالها از کادر درمانی، روپوش فقط نقش نمایشی دارد و معمولا پرسنل را با روپوشهایی که جلوی آن باز است در تصویر میبینیم. این نوع پوشش شاید در مورد پزشکان تا حدودی قابلتوجیه باشد ولی در محیطی مانند آزمایشگاه، به خصوص آزمایشگاههای بیمارستانی که میزان آلودگی و تنوع عوامل میکروبی بسیار بالاست، حفاظت از سلامت برای خود پرسنل یک اصل است و کمتر شاهد این سهلانگاری هستیم. در آزمایشگاه حمید امجد تقریبا همه پرسنل در بیشتر سکانسها با روپوشهای با دکمه باز مشغول فعالیت هستند که این موضوع در جای خود قابل تامل است. این نوع سهلانگاریها در سکانسهای دیگر نیز دیده میشود که بریدن نخ مانده روی روپوش با دندان و نحوه استفاده از دستکشهای نایلونی در آزمایشگاه از آن جملهاند.
آزمایشگاه کدام بیمارستان؟!
نکته دیگری که قابل تامل است، نوع آزمایشگاه در این فیلم است. بیننده هیچ اصراری ندارد که آزمایشگاه سوژه این فیلم، یک آزمایشگاه مستقل یا آزمایشگاه یک درمانگاه یا بیمارستان باشد اما سکانس مربوط به همان شیرینی دادن برای تولد فرزند و همینطور تاکید چندباره رییس آزمایشگاه (رضا کیانیان) برای فروش سهام بیمارستان این نکته را به مخاطب گوشزد میکند که این آزمایشگاه یک آزمایشگاه بیمارستانی است. و اگر این نکته را بپذیریم، باید گفت نقصهایی در این زمینه وجود دارد.
اگر از کنار تعداد پرسنل و مراجعان این آزمایشگاه بگذریم و به این مساله نیز توجه نکنیم که هیچ آزمایشی و هیچ بیماری در سکانسهای مختلف فیلم از بخشها به آزمایشگاه مراجعه نمیکند، یک نکته اساسی در مورد آزمایشگاه ساخته حمید امجد باقی میماند و آن این است که چرا آزمایشگاه یک بیمارستان شبها تعطیل میشود؟! در چند سکانس از فیلم چه به صورت کلامی و چه به صورت تصویری شاهد تعطیل شدن آزمایشگاه در پایان وقت کاری هستیم که از قضا سرقت الکل هم در همین ساعات تعطیلی [!] آزمایشگاه صورت میگیرد.
فیلم مخاطبپسند
در کل آنچه میتوان درباره فیلم آزمایشگاه گفت این است که این فیلم با وجود هجمه انتقاداتی که در مدت اکران بر آن وارد شد، به غیر از چند مورد ذکر شده قابلیتهای فراوانی را به نمایش میگذارد و به هیچ وجه قصد به زور خنداندن مخاطب را ندارد. آنها که سابقه کار در آزمایشگاه را دارند، خوب میدانند که نوشتن درخواست آزمایش روی کاغذ چکنویس، گرفتن جواب آزمایش به صورت تلفنی، عدم حضور رییس آزمایشگاه و سوپروایزر در آن و مواردی شبیه به آن اگرچه از لحاظ اصولی و قانونی صحیح نیست ولی در واقعیت نیز اتفاق میافتد و فیلمساز در این مورد چندان اغراق نکرده است.