تمام دولتها، ممکن است به منظور تجلیل از دسته ای خاص یا فراهم کردن فرصتهای برابر امتیازاتی را برای برخی اقشار در نظر بگیرند. این امتیازات معمولا به صورت فراهم کردن تسهیلات رفاهی یا ارائه برخی امکانات هستند اما صورت عجیبی از آن که در کشور ما بسیار رایج است سهمیه ها در رقابت های علمی هستند. یعنی در رقابتهایی که قرار است دانش و زحمات افراد در تحصیل ملاک ارزیابی و تعیین صلاحیت علمی برای ورود به رشته ای خاص باشد، به ناگاه فاکتورهای دیگری وارد می شوند و کاملا بصورت قانونی، معادلات منطقی را به هم می زنند. مثلا:
فردی در آزمون کنکور در رقابت با دیگران از سهمیه ای بهره می گیرد و در شرایطی که بدون این سهمیه و در رقابتی عادلانه با دیگران، واجد شرایط علمی ورود به رشته پزشکی نبود، وارد رشته پزشکی می شود.
این فرد معمولا در طول تحصیل هم از مزایا و امکاناتی بصورت رسمی یا غیر رسمی بهره مند می شود و تحصیل خود را به پایان می رساند. اما سهمیه هنوز به پایان نرسیده است، در آزمون تخصص نیز سهمیه به یاری او می شتابد تا از کسانی که تنها به یاری کوشش و دانش خود تا به اینجا بالا آمده اند پیشی بگیرد و وارد تحصیلات تکمیلی و تخصصی شود.
بعد از پایان دوره تخصصی این داستان در دوره فوق تخصصی هم تکرار می شود. پس از پایان تحصیلات در موقع تقسیم نیروهای پزشک برای طرح مناطق محروم، باز هم رانتهای قانونی فوق به کمک او می آیند تا دوره طرح خود را در مناطقی بهتر از دیگر همکاران خود سپری کنند. بعد از آن در استخدام و یا گزینش هیات علمی هم این فرد بر تمام آنهایی که بدون بهره گرفتن از هیچ رانت و سهمیه ای ، دوران تخصص و طرح خود را با مشقت به پایان رسانده اند ارجحیت دارد و وارد هیات علمی میشود و از منافع آن نیز برخوردار می گردد.
جالب اینجاست که اگر پزشک دیگری با اتکا به تلاش خود و علیرغم تمام این نابرابریها، توانسته باشد خوانهای هفتگانه را پشت سر بگذارد و خود را تا هیات علمی شدن برساند باز هم در تمام مراحل، اولویت با دارنده سهمیه خواهد بود، کسی که از ابتدا هم اگر سهمیه اش نبود، احتمالا به کلی وارد تحصیلات پزشکی نمی شد.
همانطور که می بینید، این سهمیه ها نه تنها در جایی که قرار است شایستگی علمی افراد، ملاک صلاحیت آنان برای قضاوت در مورد جان مردم باشد، مداخله می کنند، بلکه این مداخله به دفعات و در سطوح مختلف تکرار می شود و باعث میشود در نهایت یک نابرابری اساسی و شکاف بزرگ در سطح فرهیختگان ایجاد شود.
با وجود اینکه تجلیل و تقدیر از اقشاری که حقی بر گردن جامعه دارند، کاری پسندیده است، اما به نظر می رسد دخالت و بر هم زدن موازنه در میادین علمی، بویژه رشته های علوم پزشکی، با اصول شایسته سالاری در این عرصه ها مغایر باشد.
