در خدمت و خیانت اینترنت- بخش یک

نکات منفی و مثبت دسترسی بیماران به فضای مجازی

تا بحال بارها در مورد فایده های استفاده از تکنولوژی در زمینه پزشکی صحبت کرده ایم. اما استفاده از این فن آوری های جدید در عرصه اطلاعات منحصر به پزشکان نیست و بیماران هم (شاید حتی بیشتر از پزشک خود) به اینترنت دسترسی دارند، مساله ای که هم می تواند برای بیمار و پزشک خوب باشد و هم بد. امروز می خواهیم با هم به مرور جنبه های مختلف این قضیه بپردازیم.

قسمت تلخ ماجرا:

قسمت تلخ ماجرا وقتی پیش می آید که بیمار یا اطرافیان او با کسب اطلاعات ناقص و با غلط از منابع آنلاین، دست به خوددرمانی می زنند یا از پذیرش درمان خودداری می کنند.

داروشناسی نادرست:

شما دارویی برای بیمارتان تجویز کرده اید و توضیحات لازم را به او داده اید. بیمار یا همراهش می روند و بعد از جستجو در اینترنت اطلاعاتی در مورد آن دارو به دست می آورند. اما این اطلاعات  گاه می توانند دست و پا گیر هم باشند. بعنوان مثال در اطلاعات مربوط به بیشتر داروها عوارضی مانند سرگیجه، تهوع، خواب آلودگی، سردرد، مشکلات گوارشی و غیره ذکر شده اند. همانطور که می دانید این ها عوارض احتمالی هستند و ممکن است صدها بیمار از این دارو استفاده کنند و حتی یکی از این مشکلات  را هم نشان ندهند. اما بیمار یا همراهش بعد از مطالعه این موارد نه تنها قید مصرف دارو را می زنند، بلکه ممکن است نسبت به پزشک خود هم بدگمان شوند.

عکس ماجرا هم صادق است. ممکن است بیمار یا یکی از نزدیکان وی مشکل خودشان را در وب جستجو کنند و به اطلاعاتی در زمینه یک دارو (یا شبه داروی تجاری) دست پیدا کنند و با اعتماد به نفس بالا دست به خود درمانی بزنند، بدون اینکه تشخیص درست یا بررسی مناسبی از عوارض درمان داشته باشند.

این دسته از بیماران اتفاقا طعمه های خوبی برای صاحبان سایتهای تبلیغاتی و ترویج دهندگان دستورالعملهای طبی انحرافی هستند. آنها مطالب را دقیقا به گونه ای می چینند که افراد بی اطلاع یا کم اطلاع را قانع به علمی و صحیح بودن روشهای خود کنند و حتی در این راه از متهم کردن پزشکان و روشهای استاندارد پزشکی هم ابایی ندارند. متاسفانه روحیه “همه چیز دانی” بعضی از هموطنان ما نیز به گرم شدن بازار چنین سودجوهایی کمک می کند.

خود بیمار انگاری ها:

چندی پیش بیماری داشتم که بدلیل سردردهای مزمن به درمانگاه مراجعه کرده بود. این بیمار در یک سایت مطالبی در مورد تومورهای مغزی خوانده بود و اصرار داشت که سردردهای او ناشی از تومور هستند. توضیحات بیشتر و رد فرضیه “تومور مغزی” نه تنها بیمار را قانع نمی کرد بلکه بار عاطفی ماجرا را هم سنگین تر کرده بود؛ چرا که بیمار عقیده داشت تومور دارد و دکترها هم نمی خواهند چیزی در این مورد به او بگویند. در حالیکه مشکل بیمار سینوزیت بود.

موارد دیگری هم هستند، مثلا بعد از پخش فیلم “طلا و مس” که در مورد یک بیمار مبتلا به ام-اس و مشکلات او و خانواده اش بود، مراجعات زیادی داشتیم از افرادی که به نوعی بعضی از علائم بیماری را با خود منطبق می دیدند و اصرار داشتند که مبتلا به ام-اس شده اند.

چنین افرادی ممکن است زمینه هایی از هیپوکندریاز (خود بیمار انگاری) داشته باشند که بعد از پیدا کردن خوراک اطلاعاتی مناسب و تطابق آن با شرایط خودشان، به این باور می رسند که بیمار هستند.

 ترویج شبه علم:

پیش از این هم در مورد شبه علم و خطرات آن صحبت کرده ایم. یکی از بهترین کانالها برای ترویج شبع علم ( یا ضد علم) سایتها و وبلاگها هستند. بعضی افراد گمان می کنند صرف اینکه مطلبی در جایی از اینترنت نوشته شده باشد، معتبر و به روز است. متاسفانه با جستجوی اندک در میان مطالب اینترنت متوجه می شویم که اتفاقا مطالب عامیانه و غیر علمی بسیار راحت تر از مطالب مستند و صحیح علمی در شبکه جهانی دست به دست می شوند و ممکن است یک مطلب غلط در زمینه پزشکی بارها در صدها سایت و وبلاگ کپی شود.

طرفداران شبه علم، به جای بیان دلایل علمی معمولا سعی می کنند، دستاوردهای دانش نوین را زیر سوال ببرند و سپس با گره زده تبلیغات خود به باورهای مذهبی و احساسات و عواطف مردم، بدون نیاز به استدلال منطقی، سخنان خود را بقبولانند و مثلا اجناسی از قبیل نعل اسب را با قیمت چند برابر به عوام الناس بفروشند.

در پایان:

این سه مورد تنها نمونه هایی از مشکلاتی هستند که داشتن اطلاعات ناکافی در کنار نداشتن ابزار صحیح سنجش علم، می توانند ایجاد کنند. مطمئنا روند تفکر غیراصولی می تواند باعث شود که حتی اطلاعات صحیح هم بصورت مناسب مورد پردازش قرار نگیرند، چه رسد به اطلاعات مخدوش و ناکامل که وقتی بطور غلط پردازش شوند مشکلات مضاعفی را به دنبال خواهند داشت.

به نظر می رسد بهترین راه مقابله با چنین مشکلاتی، دادن روش تفکر علمی و مستند به مردم است تا با استفاده از یک نگرش علمی، منابع اطلاعاتی صحیح و مشکوک را از هم تشخیص دهند و به راحتی هر اطلاعاتی را از هر منبعی قبول نکنند.

بعبارتی دیگر این اشتباهات ناشی از پدیده ای به نام اینترنت نیست، بلکه استفاده ای که از آن صورت می گیرد می تواند باعث تلخ شدن طعم تکنولوژی اطلاعات شود.