حدود یکسال پیش بود که سر و صدای طرح ضربتی پزشک خانواده شهری (نسخه ۰۲) توجه جوامع پزشکی و حتی غیرپزشکی را به خود معطوف کرد. طرحی که نوعی اضطراب و تشویش را در میان همه برانگیخت: از مردم عادی که باید به سرعت نسبت به انتخاب پزشک خانواده خود اقدام می کردند، تا سطوح بالای وزارت بهداشت که باید به سرعت بسترهای لازم برای اجرای طرح را فراهم می کردند.
در این تب و تاب، چیزی که کمتر از همه به آن پرداخته شده، زیر ساختهای ارتباطی و الکترونیکی لازم برای اجرای این طرح است. چرا که در این طرح (که تا حدودی ناکام مانده) و نسخه جدیدتر آن (که در دست تدوین است) بیش از همه بر ثبت الکترونیک پرونده های سلامت خانواده ها تاکید شده است، بدون آنکه اسباب لازم آن فراهم شده باشد یا حتی در مورد نحوه فراهم کردن آن صحبتی شده باشد. در این مجال می خواهیم به بعضی از نکاتی که باید در این سیستم مورد توجه قرار گیرد اشاره کنیم:
۱- فراگیری اصول ارتباط دیجیتال توسط ارائه دهندگان خدمات:
رعایت اصول ارتباط دیجیتال تنها به این معنی نیست که یک فرم طراحی کنیم و به ارائه دهندگان خدمات سلامت بگوییم که آن فرم را چگونه پر کنند. بلکه بهتر است ابتدا مبانی اینترنت و امنیت شبکه به تمام کسانی که با پرونده های سلامت سر و کار دارند آموزش داده شود. فراگیری این اصول باعث می شود که احتمال از دست رفتن اطلاعات یا نفوذ دیگران به سیستم اطلاعاتی به حداقل برسد و ارتباط امن و مستمری بین واحدهای مختلف برقرار شود.
۲- تهیه سخت افزارها:
در طرح پرونده الکترونیکی سلامت قرار است تمام واحدهای ارائه کننده خدمات شامل مطبها و درمانگاهها بتوانند اطلاعات را در لحظه و بصورت آنلاین وارد شبکه کنند. اما در مورد نحوه تامین سخت افزارهای مورد نیاز تقریبا هیچ صحبتی به میان نیامده است. ظاهرا فرض بر این است که مراکز خصوصی خود باید نسبت به تهیه این موارد اقدام کنند. با توجه به اینکه در حال حاضر اکثریت مراکز خصوصی فاقد این امکانات هستند، به نظر می رسد که ارائه تسهیلاتی به این مراکز می تواند آنها را تامین سخت افزارهای با کیفیت مورد نیاز یاری و تشویق کند.
۳- نگهداری و تداوم ارتباط:
نگهداری و پشتیبانی فنی شبکه بزرگ سیستم سلامت نیازمند گروه فنی قوی و با تجربه ای است که هم در محل سرورهای اصلی و هم در مراکز شهرستان ها بتوانند خدمات تکنیکی لازم را ارائه دهند و مانع از افت کیفیت سیستم شوند.
تجربه های مشابه در خدمات الکترونیک دولت و خدمات اینترنتی ارگانها نشان داده است که این نکته معمولا مورد غفلت قرار می گیرد و چنین فرض می شود که همین که سیستمی استارت خورد و راه افتاد دیگر کارمان تمام شده است و تنها موقعی به فکر استفاده از نیروهای آزموده می افتیم که سیستم ما دچار مشکل شود. بد نیست در این مورد از همین حالا به فکر یک مدیریت و پشتیبانی شناور و ۲۴ ساعته برای سیستم باشیم.
۴- طراحی نرم افزار مناسب و آسان برای استفاده:
بعضی از پزشکان از طراحی نامناسب اینترفیس (رابط کاربری) نرم افزارهای قبلی پرونده های سلامت که پیش از این در مراکز روستایی مورد استفاده بود گله مند هستند. آنها می گویند هدف اصلی از طراحی این نرم افزارها این است که بتوانیم حداکثر اطلاعات را در حداقل زمان وارد سیستم کنیم و در صورت نیاز به راحتی به آنها دسترسی داشته باشیم در حالیکه سامانه های موجود در این زمینه چندان موفق عمل نمی کنند.
طراحی رابط کاربری مناسب یکی از اصلی ترین محورهای برنامه نویسی در سایتها یا اپلیکیشنها و نرم ازفراهای مختلف است. شرکت های نام آور و بزرگ در زمینه فن آوری اطلاعات گاه صدها کارشناس را ساعتها به کار می گمارند تا یک رابط کاربری مناسب و ساده و در عین حال جامع برای سرویسها و محصولات معمول خود طراحی کنند. بنابراین جا دارد که برای طراحی مناسب رابط کاربری نرم افزار سامانه الکترونیک سلامت هم وقت و هزینه کافی اختصاص داده شود.
۵- رعایت امنیت و حریم خصوصی بیماران:
در پایان اجرای طرح پزشک خانواده و به دنبال آن تکمیل پرونده های الکترونیک سلامت ما یک پایگاه داده های بسیار بزرگ خواهیم داشت که اطلاعات مربوط به سلامت تقریبا همه ایرانیان را همراه با مشخصات فردی آنها در خود جای داده است. خب، می توانید تصور کنید که چه کسانی ممکن است به فکر استفاده یا سو استفاده از این پایگاه بزرگ داده ها باشند؟! یک منبع بزرگ اطلاعاتی که نام تمام افراد جامعه ایرانی را از بالا تا پایین در بر می گیرد. مثلا اطلاعات مربوط به بیمه شدگان نیروهای مسلح می تواند یک گنج استراتژیک به حساب بیاید.
قصد نداریم بدبینی یا پارانویا را گسترش دهیم. بنابراین به مثالهای کوچک بسنده می کنیم، مثلا داشتن اطلاعات مربوط به سلامت یک فرد عادی می تواند به راحتی در دعواهای حقوقی (یا غیر حقوقی) توسط دیگران مورد استفاده یا سو استفاده قرار گیرد.
به هرحال چه مهم و چه معمولی، اطلاعات مربوط به سلامت بیماران نباید به سادگی قابل نفوذ و دسترسی باشد. بنابراین باز هم ضرورت آموزش صحیح مجموعه سلامت و تامین زیرساختها و پشتیبانی به تاکید در اینجا حس می شود.
۶- تداوم ارتباط اینترنتی:
چنان که افتد و دانی، ارتباط اینترنتی در کشورما گاه دچار وقفه هایی می شود. یک بار لنگری به کابلی گیر می کند و بار دیگر دلیلی دیگر…اگر بخواهیم خدمات اینترنتی (ازجمله پرونده سلامت) را در کشور گسترش بدهیم و آن را همگانی کنیم، باید به فکر تداوم ارتباط پرسرعت و سهل الوصول اینترنتی هم باشیم.
مواردی که در این مختصر به آنها اشاره کردیم تنها کلیات بودند و اگر بخواهیم در هریک از این موارد دقیق شویم، بحثهای جزیی تر و مفصلتری لازم است که در چارچوب این نیم صفحه نمی گنجد. هدف تنها اشاره ای بود به گوشه ای از زیرساختهای لازم برای دیجیتال شدن پرونده ها که خود گوشه ای است از زیر ساختهای لازم برای طرح بزرگ پزشک خانواده … طرحی که قرار بود در چند ماه اجرا شود…
